گشت و گذاری در باغ نگارستان

تهران، شهری که بیش از هرجای ایران ما را به یاد دوره قاجاریه می اندازد پر است از شاهکارهای هنری و معماری این دوره. در میان هیاهوی جمعیت تهران، قدم زدن در قصری که روزگاری مرکزی ییلاقی و اقامتگاهی تابستانی برای استراحت پادشاهان (فتحعلی شاه قاجار) قاجاریه ساخته شده لذت‌بخش است. دلیل نامگذاری این باغ موزه به نام نگارستان این است که در تعدادی از اتاق‌های عمارت تعداد زیادی تابلو نقاشی (اغلب پرتره) به نمایش درآمده و این تابلوها به‌دست هنرمندانی چون میرزا جانی نقاش، میرزا بابا نقاش و عبدالله‌خان نقاش‌باشی کشیده شده‌است، همچنین نمایش نقش و نگارهای حیرت انگیزی از درباریان و شاه آن را به باغ نگارستان شهره کرده است. باغ نگارستان در سال ۱۲۲۲ هجری قمری (۱۸۰۷ میلادی) به دستور فتحعلی‌شاه قاجار به‌عنوان اقامتگاه تابستانی ساخته‌شد و در زمان ساخت خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت.

در سال ۱۲۸۴ قمری که ناصرالدین‌شاه بر گستره شهر تهران افزود، این بنا در داخل حصار جدید قرار گرفت و پس از بنای کاخ‌های صاحب‌قرانیه و سلطنت‌آباد، این باغ در اختیار نهادهای حکومتی قرار گرفت. فتحعلیشاه قاجار، به این باغ علاقه ویژه‌ای نشان می‌داد و اغلب مدتی از تابستان را در این باغ به سر می‌برد. به‌همین جهت، به ساختمان‌ها و تزئینات آن می‌افزود؛ به‌طور مثال، به دستور او گلخانه بزرگی در ضلع شمالی باغ احداث شد که به نارنجستان شهرت یافت. فتحعلیشاه وقتی عازم سفر می‌شد، ابتدا به این باغ عزیمت می‌کرد و بعد از تعیین ساعت برای روز حرکت، سفر خود را آغاز می‌نمود. در آن روز، روحانیان، شاهزادگان و رجال به این باغ می‌آمدند، برای سلامت شاه دعا می‌کردند و احیاناً هدایایی را تقدیم می‌نمودند.

این بنا به سبک کلاه فرنگی ساخته شده و دارای دو عمارت شگفت‌انگیز به نام‌های دلگشا و تالار قلمدان است. اتاق‌هایی با درهای چوبی و دو تالار بزرگ در طرفین ساختمان مرکزی این باغ وجود دارد. این باغ دارای ۶۴ اتاق، چهار تالار، کتابخانه با چهار سالن و ۶۰۰ متر زیربناست. تالارها با آینه‌کاری، نقوش طلایی و چلچراغ‌های باارزش مزین شده‌است. همچنین ساختمان‌هایی از جمله دانشسرای عالی سابق، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بعد‌ها در زمین این مجموعه بنا شده‌است. این باغ، یادآور دوران پرتلاطم ایران در تمام سال‌های وجودش بوده است، قتل یکی از سیاستمداران آزاده و به نام ایران زمین، میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به دست محمدشاه یکی از آن‌هاست. قائم مقام فراهانی یکی از بزرگ مردان دوران نه چندان پر فروغ قاجار است که قتل او باعث تاسف تمام میهن پرستان این سرزمین است، از نکات قابل توجه این شخصیت بزرگ، به دنیا آمدن او و میرزا محمد تقی خان فراهانی ملقب به امیر کبیر در روستای هزاوه از توابع اراک است که شخصیت‌های بزرگ زیادی را تقدیم ایران عزیز کرده‌اند که این 2 شخصیت والا از معروف‌ترین ‌آن‌ها هستند، که هر دو به دست شاهان بی لیاقت قاجار به شهادت رسیدند.

بزرگانی همچون پروین اعتصامی، ملک الشعرای بهار، محمود حسابی، محمد معین و دهخدا در این باغ قدم زده و از طبیعت باغ ایرانی آن الهام گرفته‌اند. از مجموعه‌های این باغ می‌توان به مجموعه ملک الشعرای بهار، موزه مکتب کمال الملک، تالار منیر فرمانفرمائیان که نخستین تالار موزه به نام یک زن هنرمند ایرانی محسوب می‌شود، مجموعه مجسمه مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند، سردیس فردوسی، مجموعه و تالار محمود روح الامینی، مجموعه آثار مينياتور و معرق چرم استاد علي اسفرجاني، صف سلام فتحعليشاهي، اتاق کاشی‌های باغ نگارستان و کافه و رستوران روحی اشاره کرد. شما را به محض ورود به این باغ، از تهران امروزی بیرون آورده و به طهران قدیم می‌برد. گلدان‌های شمعدانی و حوض پر از آب باغ موزه نگارستان، خاطرات خانه‌های قدیمی ایرانی را در یادتان زنده می‌کند و کاج‌های بلندش، راهنمایی برای پیدا کردن مسیرتان می‌شود. گلدان‌های سبز و بنفش و آبراهه‌های دلنواز که نمایشگر موسیقی آب‌های روان طبیعتند دلربایی می‌کنند و از شما دعوت می‌نمایند تا به زیباترین حوض باغ یعنی حوض نیلوفر بروی. نیلوفرهای درون آب که منظره‌ای بدیع خلق کرده، چشمانتان را نوازش خواهد داد.

از میان درخت‌های انار که بگذری دیواری از کاشی‌های فیروزه ای را مقابل چشمانت می‌بینی که اکنون تبدیل به کتابخانه شده است. گلخانه‌ای پرطراوت در سمت راست باغ قرار گرفته تا جلابخش روح بازدیدکنندگان باشد. می‌توانید سری به اتاق‌ها و تالار‌ها با تزئینات آینه‌کاری و چلچراغ‌های آویخته باشکوهش بزنید و از آن لذت ببرید. باغ نگارستان در زمان ناصرالدین شاه کاربری‌هایی همچون مدرسه، وزارت عدلیه، دارالمعلمین، دانش‌سرا و حتی دانشکده پیدا کرد، در تمام این سال‌ها عمارت‌های زیادی در آن ساخته شد و بسیاری از بخش‌ها نیز تخریب گشت. همچنین در زمان مظفرالدین شاه، بعد از اینکه چند بار به اروپا سفر کرد علاقه‌ی زیادی را نسبت به مدارس فلاحت امپراتوری روسیه در مسکو از خود ابراز کرد و با استخدام شخصی بلژیکی اولین مدرسه فلاحت ایران در حیاط این مجموعه احداث گردید، کمی بعد نیز در جنوب باغ مدرسه مستظرفه به ریاست کمال الملک افتتاح شد.

با گذر زمان کم کم این باغ موزه در دل تاریخ رو به فراموشی بود و از آن جایی که دیگر جزو مکان‌های سلطنتی محسوب نمی‌شد رو به ویرانی و فراموشی بود تا این که در سال 1307 خورشیدی وزارت معارف سلسله پهلوی در این باغ سه بنای بزرگ ساخت و به دارالمعلمین عالی اختصاص داد. برای این کار از معمار و مهندس مهاجر روس، الکسی مارکف کمک گرفته‌شد. سپس با رعایت اصول معماری ایرانی، نقشه تبدیل عمارت به دارالمعلمین تهیه گردید. باغ نگارستان نیز به دست سید علی‌اکبر باغبان طراحی شد. دبیرستان علمیه نیز تا سال ۱۳۱۱ ه‍.خ در یکی از این سه بنا دایر بود. با تأسیس دانشسرای عالی در خرداد ۱۳۱۱ ه‍.خ تمام بناها به این دانشسرا اختصاص یافت. اکنون این باغ در تملک دانشگاه تهران است و بناست موزه تاریخ و مفاخر در آن راه‌اندازی شود. دسترسی به این مجموعه ارزشمند از طریق اتوبوس‌های شرکت واحد که به میدان بهارستان می‌روند و خط دو مترو به سمت ایستگاه بهارستان امکان پذیر است. قدم زدن در خیابان‌های اطراف این باغ موزه نیز با دیدن بافت تاریخی اطرافش نیز می‌تواند برایتان لذت بخش باشد. اگر به تهرانگردی علاقه دارید سری به بخش رزرواسیون آنلاین تورهای علاءالدین تراول بزنید و با ما همراه شوید.