آشنایی با سیزده بدر

با رسیدن بهار و شروع نوروز همه جای کشور حال و هوای خاصی پیدا می‌کند. به هر جا که بروید افرادی را خواهید دید که به میهمانی خانه‌های یکدیگر می‌روند و با شادمانی از دورهم بودن لذت می‌برند. به خیابان‌ها که قدم می‌گذارید، آمدن بهار را حس می‌کنید. درختن شکوفه‌های بهاری می‌زنند و سرسبزتز می‌شوند و به مانند لباسی نو بر تن شاخه درختان می‌نشینند. در واقع سیزده به در آخرین آیین عید نوروز است و تقریباً تمامی اقوام ایرانی این روز را در دل طبیعت می‌گذرانند. مردم از صبح تا غروب به شادی و دورهمی می‌پردازند. فلسفه‌ی سیزده به در و رسوم آن به مانند دیگر آداب و رسوم عید نوروز بسیار جالب‌اند، همراه علاءالدین تراول باشید تا شما را با پیشینه سیزده به در و آیین مربوط به آن آشنا کنیم.

 با شرکت در تور نوروز داخلی و تور نوروز خارجی علاءالدین تراول، سیزده به در امسال را همراه ما در شهرهای زیبای ایران بگذرانید و خاطراتی متفاوت برای خود خلق کنید.

سیزده بدر به چه معناست؟ 
بیشتر مردم معتقدند که به دلیل نحس بودن سیزده، باید این روز را بیرون از خانه گذراند تا نحسی آن از بین برود؛ اما اگر کمی دقیق‌تر بررسی کنیم، واژه‌ی "در" جایگزین دره و دشت بوده که در لغت‌نامه دهخدا هم در و دشت را مخفف این کلمه عنوان کرده‌ است. با این تفاسیر نه‌تنها سیزده به در نحس نیست، بلکه باید در این روز زیبا به دامان در و دشت رفت و نوروز را به پایان رساند. 

پیشینه سیزده به در 
در مورد پیشینه سیزده به در نظرات متفاوت‌اند مثلاً برخی می‌گویند تاریخچه سیزده‌ به در در ایران باستان، به زمان جمشید باز می‌گردد. جمشید پادشاه اساطیری ایران، سال‌های پیاپی 13 فروردین را در طبیعت و دشت‌ها می‌گذارند و به‌تدریج این رسم به یکی از آیین‌های اصلی نوروز تبدیل شد. با توجه به اطلاعات به‌جای مانده از کتیبه‌های سومری و بابلی، در روز سیزدهمِ اولین ماه سال جشنی را در دامان طبیعت برگزار می‌کردند که نشان‌دهنده‌ی قدمت بیش از 4000 سا‌له‌ی سیزده به در است. البته بیشتر منابع مکتوب بعد از قاجار، درباره‌ی سیزده به در عید نوروز به‌طور مستقیم صحبت کرده‌اند و از زمان پیش از قاجاریان منابع زیادی در دسترس نیست. ولی مهرداد بهار، پژوهشگر و فرزند ملک‌الشعرای بهار، در کتاب اسطوره تا تاریخ خود آورده که در زمان صفوی زنان بدون روبند به خیابان می‌آمدند و در کنار کودکان و مردان همگی به پای‌کوبی می‌پرداختند، وی این آیین را به مراسم سیزده به در زمان حال نزدیک می‌داند. 

پزشک مخصوص ناصرالدین شاه که ادوارد یاکوب پولاک نام داشت، سیزده به در را آخرین روز عید نوروز می‌داند. او می‌گوید که بر اساس باوری قدیمی مردم خانه‌هایشان را در معرض ریزش می‌بینند، پس به دروازه شهر می‌روند و در باغ‌ها می‌گردند. همچنین برخی منابع مکتوب زمان قاجار آورده‌اند که سیزده به در، در ماه فروردین یا صفر صورت می‌گرفته است و قدمتی بیش از دو سده ندارد؛ ولی با توجه به اطلاعات مردم‌شناسی و فرهنگ‌عامه این نظریه رد می‌شود. 

نحسی سیزده به در 
همان‌طور که اشاره کردیم ایرانیان بر اساس باورهای قدیمی‌شان سیزده به در را نحس می‌دانند ولی هیچ مدرکی برای این باور وجود ندارد و در یکی دو سده اخیر رایج شده است. از آن‌جایی که در تقویم باستانی هر روزی نام مخصوص خود را داشت، سیزده فروردین هم به نام "تیر روز" به معنای خدای باران به حساب می‌آمد. از این‌رو می‌توان سیزده به در را نماد رحمت الهی دانست که در آثاری مانند الباقیه، نوشته ابوریحان بیرونی، از آن به عنوانی روزی خوش‌یمن و شاد یاد کرده‌اند. مردم در این روز به طبیعت می‌رفتند تا سیزده به در مبارک خود را با ساعاتی خوش سپری کنند. 

طبق داستان‌های افسانه‌ای و اساطیری، زمین در مدت زمانی دچار خشکسالی گردید که خدای باران (تیشتر) به جنگ دیوِ خشکسالی رفت و بر دیو پیروز شد، سپس سرسبزی و تازگی همه جا را فرا گرفت. مردم به پاس این اتفاق خوش، هر سال ضمن اجرای آیین مذهبی و انداختن سبزه در آب، از خدای باران در خواست بارش باران می‌کردند. سیزده به درِ ایران باستان به عنوان تولدی دوباره به حساب می‌آمد زیرا مردم معتقد بودند که جهان، 12 هزار سال عمر می‌کند و با افزایش عمر جهان پلیدی‌ها بر خوبی‌ها مسلط می‌شوند. فردای این رستاخیز یعنی ابتدای هزاره‌ی سیزدهم، شروعی دوباره برای جهانی نیکو بود و سیزده فروردین را می‌توان آغازی جدید برای طبیعت دانست. پس بر طبق این داستان‌ها و همان‌طور که در تقویم سیزده به در روز طبیعت نامیده شده، این روز را نباید نحس دانست. 

دلایلی نحسی سیزده به در 
نحس بودن سیزدهم ماه قمری
طبق اعتقاد برخی از محققان از آن‌جایی که اعراب سیزدهم همه‌ی ماه‌های قمری را نحس می‌دانند، بعد از ورود اسلام به ایران 13 فروردین هم به پیروی از این باور، بدیمن پنداشته شده است. 

نحسی عدد 13 در مسیحیت 
یهودای اسخر یوطی یکی از دوازده حوری عیسی مسیح، نقشه‌ای ریخت تا مسیح در برابر دشمنانش تسلیم گردد. او می‌خواست با عیسی مسیح به مجلسی برود و روی وی را ببوسد که مخالفان مسیح، او را شناسایی کنند. نقشه او عملی شد و حضرت مسیح پس از دستگیری به صلیب آویخته گردید. عیسی مسیح، یهودای اسخر و 11 شاگرد دیگرش، روی هم 13 نفر شدند و به دلیل این اتفاق شوم مسیحیان عدد 13 را نحس می‌دانند. از آن‌جایی که در زمان صفویه ارتباط با مسیحی‌ها افزایش پیدا کرد، این موضوع بر روی باورهای مربوط به سیزده به در ایرانی تاثیر گذاشت. 

عدد 13 در ریاضیات 
ایرانیان دانش غنی در علم ریاضی و استفاده آن در زندگی روزمره داشتند، همین باعث شده بود که بخش ناپذیری عدد 13 را در فرهنگشان نشانه‌ی بدیمنی و ناسازگاری آن بدانند. 
زمین لرزه سهمگین در مصر
در گذشته‌های دور، در روز سیزدهم سال مصری که جشن تعادل بهاری هم بوده است، زلزله‌ی شدیدی رخ می‌دهد. از این حادثه در تورات هم صحبت شده که می‌گویند ستاره دنباله‌داری در فضا می‌چرخید و در آسمان ایران هم دیده شده بود. بر اثر برخورد این ستاره با زمین پس از آتشفشانی مهیب، زلزله‌ی سهمگینی ایجاد گردید. از آن‌جایی که این حادثه در سیزدهمین روز ماه ایرانی اتفاق افتاد، مردم اندیشیدن که تا همیشه باید در این روز بدیمن از خانه‌هایشان به دور باشند.  

جشن پوریم یهودیان 
جشن پوریم یکی از آیین‌های کهن یهودیان است که تقریبا برابر با 13 فروردین ایرانیان صورت می‌گیرد. اختلاف نظرهای بسیاری درباره این جشن وجود دارد که کاملا با هم متضادند. برخی از پژوهشگران معتقدند که بر اساس تقویم یهودیان پوریم در ۱۳ اَدار، زمستان سال 3405 اتفاق افتاده که با 13 فروردین ایران فاصله دارد. از طرفی اغلب محققان غربی وقوع این حادثه را مربوط به ماه مارس سال 473 میلادی می‌دانند. با وجود همه‌ی اختلاف نظرها بعضی از پژوهشگران ریشه نحسی سیزده به در را این اتفاق عنوان کرده‌اند. 

آیین‌های سیزده به در
خوشگذرانی در دامان طبیعت 
مردم از شب قبل وسایل پیک نیک خود را آماده می‌کنند و صبح زود از خانه خارج می‌شوند تا روز آخر عید نوروز را در طبیعت بگذرانند. بعضی‌ها ترجیح می‌دهند در فضای سبز و پارک‌های جنگلی داخل شهر بمانند، برخی دیگر هم به دشت و باغ خارج از شهر می‌روند.
سبزه به رود سپردن 
سبزه‌ زینت‌بخش سفره‌ی هفت سین است که از زمان نوروز باستان مردم انواع غلات و حبوبات مانند ذرت، جو، عدس، ماش می‌کاشتند و پس از سیزده فروردین به آب می‌ریختند. مردم معتقدند که با این کار ناراحتی، بیماری و پلیدی را دور می‌ریزند و سال جدید را با سلامتی شروع می‌کنند. در حال حاضر که شیوه‌ی شهرسازی و زندگی کمی تغییر کرده، بهتر است سبزه‌های خود را  در جایی بیاندازیم که مشکلی ایجاد نکنند. با رها کردن سبزه عید نوروز در جای مناسب، سبزه به کود تبدیل می‌شود و به طبیعت کمک می‌کنیم.  

سبزه گره زدن 
در باور اسطوره‌ای اولین ازدواجی که در جهان صورت گرفت، مربوط به دختر و پسری است به نام‌های مشی و مشیانه که در زمان کیومرث یعنی اولین انسان روی زمین، می‌زیستند. به دلیل نبود عقد و نکاح رسمی در زمان‌های دور، آن دو نفر ساقه گیاه "مُورد" گره زدند و ازدواج خود را رسمی کردند. طبق این باور دختران و پسران دم بخت (بیشتر دختران) سبزه گره می‌زنند تا در سال جدید ازدواج کنند. این کار فقط مختص افراد دم بخت نیست بلکه اکثر مردم به جهت حل شدن مشکل و رسیدن به آرزوهایشان سبز گره می‌زنند. 

دروغ سیزده
به دروغ سیزده، شوخی سیزده هم می‌گویند زیرا فلسفه‌ی این کار سرگرمی و خنده است به طوری‌که در 13 فروردین سال 1322 اسماعیل پور والی، روزنامه نگار ایرانی، تیترهای روزنامه نبرد را با دروغ‌های مختلف چاپ کرد. در بعضی کشورها ابتدای ماه آوریل دروغ آوریل دارند که این روز مصادف با 13 فروردین ایرانیان است، از این‌رو برخی ریشه دروغ سیزده را برگرفته از کشورهای دیگر می‌دانند. 
علاوه بر آیین‌های اصلی سیزده به در، سرگرمی‌ها و بازی‌هایی از جمله فال‌گیری با قهوه و کوزه، والیبال، فوتبال، بادبادک بازی، هفت سنگ و یک قل دو قل انجام می‌شوند.  

خوراکی‌های سیزده به در 
سیزده به در هم مثل بیشتر جشن‌های ایرانی خوراکی‌های ویژه خود را دارد. مردم آجیل و میوه‌های باقی مانده‌ از نوروزشان را در این روز همراه خود به طبیعت می‌برند. یکی از غذاهای مخصوص سیزده به در، انواع آش از جمله آش دوغ، آش رشته و آش گندم است. در این میان کاهو سکنجبین هم طرفدارهای خود را دارد. مردم هر شهر با توجه به باور و ذائقه‌شان غذای سیزده به در متفاوتی می‌پزند، مثلا در بیجار کوفته، در بروجرد و فارس تخم مرغ پخته و گردو، در شمال حلوا و شیرینی آماده می‌کنند.