شهر باستانی یئری، انسان های بی دهان اسرار آمیز

شهر باستانی یئری، انسان های بی دهان اسرار آمیز
در روستای پیر آزمیان به فاصله ی 50 کیلومتری اردیبل و 30 کیلومتری مشکین شهر محوطه ی باستانی قرار دارد که بارها ساکنان محلی را به سوی خود کشانده تا سنگ افراشته‌های بدون دهان را ببینند. نام این محوطه قدیمی، شهر یری است و یری نیز خود، معنای شهر می‌دهد. این شهر در دوران عصر برنز و عصر آهن ساخته شده و 200 هکتار را شامل می‌شود. این محوطه دارای قلعه باستانی در عصر برنز است که پایه‌های دیوارهایش هنوز برجای مانده و گورستان‌های بی نام و نشان پیش از تاریخ حوالی قلعه، قدمت شهر را نشان می‌دهد. معبد پابرجایی در میانه شهر، چشم گردشگران را همچنان به سوی خود جذب می‌کند. شهر یری اولین بار توسط گروه بریتانیایی چالرز برنی در سال 1356 ه.ش بررسی شد و پس از آن از سوی دانشگاه تربیت مدرس و محقق اردبیلی  در سالهای 81 تا   84ه.ش بررسی و حفاری گردید. اهالی بومی با زبان دلنشینشان به این منطقه نام مکتب اوشاقلاری داده‌اند، و آن را با نام شهر یری نمی‌شناسند. مکتب اوشاقلاری به معنای بچه‌های مکتب خانه است، مکتب خانه‌ای که گویا هیچ گاه تعطیلی ندارد و همواره شاگردانش در میان باد ایستاده‌اند. گاهی نیز مردمان محلی میپندارند 537 سنگ‌افراشته بی‌دهان شهر یری، بر روی قبور ساخته شده‌اند. اما راز این سنگ‌افراشته‌های بدون دهان در روستای خوش و آب و هوای پیر آزمیان حکایتی دیگر دارد. 

این سنگ‌افراشت‌های ایستاده محوطه شهری، گویا نگهبان‌های معبدی هستند که دهانی برای سخن گفتن ندارند، زیرا که دهانشان را بروی سنگها نقش نزده‌اند و با سکوت خود رازی چندهزار ساله را بر زبان نمی‌آورند. جالب است بدانید در شهر یری فقط سنگ افراشته مردان شمشیر به دست مشاهده نمی‌شود، بلکه گروه بانوان نیز در این سنگ‌افراشته‌ها دیده می‌شوند. بانوان این مجسمه‌ها دارای گیس بافتنی هستند، که نقشی از قدیمیترین گیس بافت‌های بانوان ایران بر روی سنگ‌ها نشان می‌دهد. این که گروه بانوان را از مردان چگونه تشخیص داده‌اند، رازی ست که باستانشناسان محوطه پاسخش را یافته‌اند. از قبور بانوان گورستان شهر سنجاق سرهایی تدفینی به دست آمده است که شکل همان سر سنجاق نیز بر روی گیس بافت پنج دسته زنان شهری یری حکاکی شده است. این سنجاق سرهای نقش شده نشان می‌دهد که گروه بانوانی که اکثرا شمشیر در میان کمر خود  نگه داشته‌اند به حفاظت از معبد و آیینشان می‌پردازند.
تحقیقات باستانشناسی به سرپرستی دکتر علی رضا هژبری نوبری در اوایل دهه 1380 ه.ش نشان می‌دهد که محوطه‌ای که سنگ افراشت‌ها ایستاده‌اند، معبدی متعلق به عصر آهن یک و دو در حدود زمانی 1500-800 ق.م است و محوطه قلعه سنگی آن که پایه‌های آن باقی مانده نیز به عصر مس سنگی و در بازده زمانی 4500- تا 300 ق.م تعلق دارد.

چندین مجموعه سنگ افراشت در شهر یری (یئری) دیده می‌شوند. یکی گروه کله‌قندی و روبروی هم ایستاده، گروهی دیگر معکبی شکل و گروهی دیگر سنگ افراشت‌ها مکعبی شکل که پشت آنها مدورند. بلندترین سنگ افراشت 265 سانتیمتر و کوچکترین آن 33 سانتیمتر می‌باشد.در بین تمام سنگ‌افراشتها، تنها دو عدد از آنها دهان دارند که هر دو نیز بانو هستند. در پیش این سنگ‌افراشت‌ها خرده سفال‌های شکسته زیادی به دست آمده که نشان دهنده نذورات و هدایایی است که مردمان شهری یری در 1200 ق.م به معبد خود می‌آوردند.
شهر یری (یئری) چندین گورستان نیز دارد که یکی از آنها نزدیک قله قرار گرفته و 278 قبر دارد. دیگر قبور نیز نزدیک غرب قله و پیرامون محوطی معبد قرار گرفته‌اند. شیوه تدفین در این شهر باستانی مانند دورههای قبلتر چون نوسنگی به شیوه جنینی است، گویا آنها مرگ را سرانجام زندگی نمیدانستهاند و از این رو اشیاء خود را داخل قبور می‌گذاشتند. آنها در جهات مختلف از جمله شرقی-غربی، شمالی-جنوبی  و شمالی غربی- جنوب شرقی بر روی خاک برای هزاران سال آرمیده‌اند. 
متاسفانه نشانه این سنگ افراشت‌ها باعث شده است که حفاریان قاچاق به سوی این منطقه سرازیر شوند و به این آثار آسیب فراوان بزنند و گورستان شهری که در پایه دیوار قلعه بوده است از دستشان در امان نباشد. بسیاری از اشیای قبور را در حفاری قاچاق ربوده‌اند. البته نبود نگهبان حفاطت، عدم تعیین عرصه حریم محوطه و راهنمای محلی در محوطه، آسیب‌پذیری شهر یری (شهر یئری) را دو چندان می‌کند. در فصل بهار و تابستان، این منطقه نزدیک رودخانه قرهسو گردشگران زیادی به سوی خود جذب می‌کند که گاهی به محوطهی شهر یری نگاهی می‌کنند، بی‌آنکه قدمت 7000 هزارساله و راز سنگ افراشته‌هایش را بدانند. اگر می‌خواهید از این محوطه 400 هکتاری دیدن کنید باید خود را به 65 کیلومتری اردبیل (31 کیلومتری مشگین شهر)، کنار رود قره سو برسانید. از دیگر دیدنی های مشگین شهر که می‌توانید در گشت و گذار خود از آنها دیدن کنید می‌توان به پل معلق مشگین شهر، قلعه قهقهه مشگین شهر، کوه سبلان، آبگرم شابیل و شیروان دره سی اشاره کرد که ترکیبی جذاب از دیدنی‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی به شمار می‌آیند. 

اگر شما نیز می‌خواهید به اردبیل سفر کنید، با تور اردبیل و یا تور خیاو؛ جهنم دره تا شهر یئری همراه باشید و یا رزرو بهترین هتل های اردبیل را به تیم حرفه‌ای رزرو هتل ما بسپارید.