گردشگری سلامت در ایران و جهان

صنعت گردشگری دامنه ای وسیع دارد و از بخش‌های متنوعی تشکیل شده است. یکی از مهمترین بخش‌های صنعت گردشگری، گردشگری سلامت و توریسم درمانی است. حال وقتی صحبت از گردشگری سلامت و فرصت‌های قابل توجه اقتصادی آن می‌شود، لازم است در نظر داشته باشیم که این بخش جدید از صادرات نامرئی در واقع محل تلاقی دو صنعت بسیار سودآور قرن حاضر یعنی سلامت و گردشگری است. در تعریفی می‌توان گفت گردشگری سلامت، به هرگونه مسافرتی اطلاق می‌گردد که برای ارتقای سلامت انجام می‌گیرد و به عنوان یکی از ابعاد گردشگری، به توسعه پایدار و پویایی اقتصاد کشور نیز کمک شایانی می نماید. به طوری که می‌توان گفت توسعه گردشگری سلامت در ایران و جهان یک استراتژی ملی در راستای افزایش درآمد کشورها و یک بازوی امنیت ملی است که نیاز است کشورهای بهره‌مند از این فرصت استفاده کرده و خود را از بند تک محصولی بودن اقتصاد و یا هر مقوله اقتصادی دیگر نجات دهند. 
تاریخچه گردشگری سلامت
گردشگری سلامت به‌ عنوان بخشی از گردشگری، جایگاهی دیرینه در تاریخ دارد. ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، سومریان نخستین کسانی بودند که اقدام به ساخت مجتمع‌های گردشگری سلامت در اطراف چشمه‌های آب گرم کردند، اما پیش از آن، یوگا و طب آیورودا در هند (حدود ۵۰۰۰ سال پیش)، شاید نقطه عطفی باشد بر سابقه گردشگری پزشکی در جهان. در این میان رم نیز با ایجاد حمام‌ها و چشمه‌های آب‌گرم علاوه بر یادگیری طب پزشکی برای دانشجویان، به‌عنوان مرکز درمانی برای ثروتمندان جامعه، وارد صنعت گردشگری سلامت شد. یونانیان باستان  نیز با ساخت مجموعه‌های درمانی و سلامت "آسکلوپیا" که به‌عنوان اولین مراکز سلامت و بهداشت دنیا به شمار می‌رود، موفق شد مردم سراسر دنیا را برای به‌دست آوردن سلامتی و درمان به این کشور جذب کنند. با سقوط تمدن رم در حال حاضر آسیا به نخستین مرکز گردشگری سلامت در دنیا تبدیل شده است و  هر ساله گردشگران بسیاری با اهداف درمانی راهی کشورهای آسیایی می‌شوند تا بیماری‌های خود را درمان نمایند. دنیای اسلام نیز با ساخت بیمارستان منصوری در قاهره (۱۲۴۸ میلادی) با ظرفیت پذیرش ۸۰۰۰ نفر، به ارائه خدمات درمانی و مراقبت‌های پزشکی به خارجی‌ها، پا به این عرصه گذاشت. در دوران رنسانس (بین قرن‌های ۱۴ تا ۱۷میلادی)، انگلستان و فرانسه و در کل اروپا، طلایه‌دار توریسم سلامت و درمان در دنیا شدند و اما اولین درآمدهای هنگفت از طریق گردشگری سلامت در دنیا در انگلستان و در دوران پسارنسانس به‌دست آمد. در ایران نیز تاریخچه گردشگری سلامت با طب بوعلی سینا شروع می‌شود: این دانشمند بزرگ ایرانی دسته‌بندی منابع مختلف سلامت را به سه دسته آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آب‌های گرم، نحوه استفاده و مزایای هردسته را مورد بررسی قرار داد. با گذشت زمان، مفهوم گردشگری سلامت فراتر رفت و شامل مسافرت بیماران به‌ منظور دریافت انواع خدمات پزشکی شد.

انواع گردشگری سلامت
•    گردشگری درمانی 
سفر درمانی به مراکز دارای منابع و خدمات درمانی طبیعی تحت نظارت پزشک را گردشگری طبیعت درمانی می‌گویند. این منابع و خدمات طبیعی شامل چشمه‌های آب گرم، دریاچه نمک، آفتاب درخشان، لجن طبی، ماساژ طبی، حمام گیاهی و همچنین محیط زیست زیبا، پاک و آرام به منظور بهبود بیماران پوستی، تنفسی، روماتولوژی، عضلانی و یا گذراندن دوران نقاهت بعد از درمان و عمل‌های جراحی صورت می‌گیرد.
•    گردشگری پزشکی 
درو اقع گردشگری پزشکی رایج‌ترین و حساس‌ترین زیر شاخه گردشگری سلامت است. این سفر عموما برای درمان بیماری یا انجام عمل جراحی و یا چک آپ سلامت گردشگر در کلینیک‌ها و بیمارستان‌های کشوری با امکانات پزشکی بالا و هزینه‌های درمانی مناسب انجام می‌گیرد. گردشگری پزشکی یا گردشگری درمانی حساس‌ترین نوع گردشگری در بین تمام انواع گردشگری‌ها است زیرا به طور مستقیم با جان و سلامت گردشگر مرتبط است. گرچه بسیاری از کشور‌های توریستی دنیا امروزه برای کسب درآمد، خدمات گردشگری درمانی ارائه می‌دهند، اما مطمئنا توانمندی یک کشور در علم پزشکی و خدمات درمانی برخلاف گردشگری تفریحی و ورزشی و … چیزی نیست که صرفا با ساخت و ساز و صرف پول بدست آید. وجود پزشکان متبحر و با تجربه، سابقه علم پزشکی، وجود زیرساخت‌های درمانی و نظارتی، وجود بیمارستان‌ها و کلینیک‌های استاندارد، تجهیزات پزشکی کامل و به روز، همچنین وجود قوانین و نظارت‌های پزشکی جزو زیرساخت‌های مهم درمانی یک کشور به شمار می‌روند، تا آن کشور بتواند در مرحله بعدی با ادغام خدمات اقامتی و گردشگری اقدام به فعالیت در زمینه گردشگری سلامت کند. لازم ذکر است که کشور ایران دارای پیشینه پزشکی هزاران ساله است و همواره پزشکان ایرانی در سطح بین المللی شناخته شده بودند.

•    گردشگری تندرستی 
در این نوع سفر، گردشگر به دنبال آرامش است و برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا، بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می‌شود. معمولا این گردشگران بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش و دوری از شلوغی‌ها، تنش‌ها و آلودگی‌های زندگی شهری هستند. 
 
گردشگری سلامت در جهان
در عصر حاضر تركیبی از عوامل متعددی موجب رشد صعودی گرایش مردم به مسافرت‌های پزشكی شده است كه از جمله هزینه بالای زندگی در كشورهای صنعتی، آسان شدن مسافرت‌های بین المللی و اصلاح و بهبود سطح تكنولوژی و استاندارهای پزشكی در بسیاری از كشورهای جهان، قابل ذكر است. یک دلیل كشش به سوی مسافرت پزشكی، راحتی آن در مقایسه با كشور‌های دیگر بوده، چرا که در برخی كشور‌ها كه سیستم خدمات درمانی عمومی متداول است، معمولا زمان زیادی برای پاسخگویی به نیاز شهروندان صرف می‌شود و بیماران ناگزیرند مدت طولانی در انتظار رسیدگی به وضعیت‌شان باشند، شرایطی نظیر پیوند مفصل ران كه در انگلستان و كانادا یک سال و یا بیشتر باید در نوبت منتظر شد، اما در سنگاپور، تایلند، فیلیپین، یا بنگلور هند، بیمار می‌تواند یک روز پس از ورود تحت مراقبت و درمان قرار گیرد. از میان دلایلی كه موجب می شود افراد با هدف درمان مسافرت كنند، می‌توان به هزینه‌ی پایین مراقبت‌های پزشكی، جستجو برای یافتن پزشک متخصص و با‌تجربه، كیفت مناسب خدمات درمانی، ایمنی و كوتاه‌تر بودن زمان انتظار برای درمان اشاره کرد.

جوینده‌های درمان و سلامتی از هر كجای دنیا می‌توانند به یک كشور وارد شده و تحت خدمات و مراقبت‌های پزشكی در زمینه‌هایی چون سرطان‌ها، بیماری‌های مغز و اعصاب، جراحی‌های پیوند اعضا، عمل‌های زیبایی و غیره قرار گیرند. از جمله كشور‌هایی كه عمدتا پذیرای توریست‌های درمانی هستند، می‌توان كشورهایی چون برونئی، كوبا، هنگ كنگ، مجارستان، هندوستان، اردن، لیتوانی، مالزی، فیلیپن، سنگاپور، تایلند و اخیرا امارات متحده عربی را نام برد. همچنین كشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، كاستاریكا، مكزیک و تركیه در زمینه عمل‌های زیبایی مورد توجه هستند. در اروپا نیز، كشور‌های بلژیک و لهستان به كسب و كار توریسم درمانی اشتغال دارند. نکته‌ی جالب توجه این است که كشور آفریقای جنوبی با اشعار "جراحی زیبایی صورت همراه با دیدن حیات وحش" برای جلب توریست های درمانی تلاش می‌کند. در کشوری مانند ایالات متحده آمریکا با آن همه خدمات بیمه و درمان‌های کیفی و سطح بالا، پرداختن به کسب و کار توریسم درمانی یک ریسک محسوب می‌شود.

توسعه گردشگری سلامت در ایران 
گردشگری سلامت در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را به مانند کشورهای پیشرو در بازار پیدا نکرده است و در حال حاضر گام‌های نخست را طی می‌کند، در حالی‌که دولت بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۰ درصد از نیازهای درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند. دراین میان ایران رقبای مهمی نیز در منطقه دارد. از جمله رقبای مهم ایران در حوزه خلیج‌فارس می‌توان به اردن و دبی را نام برد. کشور اردن سالانه ۵۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی از توریسم درمانی دارد. دبی از چند سال پیش شهرهای سلامت را راه‌اندازی کرده و با برخی از دانشگاه‌های معتبر دنیا برای توسعه این مراکز قرارداد بسته است.
اهداف گردشگری سلامت در ایران 
•    سفر به ایران به دلیل تخصص مراکز پزشکی کشور در حوزه ناباروری
•    سفر به ایران به دلیل تخصص کشور در عرصه سلولهای بنیادی
•    سفر به ایران به دلیل هزینه پایین جراحی های مختلف دندان پزشکی به خصوص زیبایی.
•    سفر به ایران به دلیل امکانات تخصصی و فوق تخصصی جراحی قلب و چشم
•    سفر به ایران به دلیل امکانات ارزنده و هزینه های کم در حوزه جراحی های پلاستیک
•    سفر به ایران به دلیل قابلیت های فنی در تشخیص و درمان انواع سرطان

زمینه های فعالیت در  حوزه گردشگری سلامت
1- آب گرم درمانی
2- برنامه های مدیریت وزن
3- اعمال جراحی آرایشی و پلاستیک
4- اعمال جراحی جایگزینی مفاصل
5- اعمال جراحی بای –پس شریان قلب
6- دندان پزشکی و کاشت دندان
7- توانبخشی
8- باروری 

کشور‌های مبدا گردشگری سلامت به ایران
گردشگران سلامت بیشتر از کشور‌های جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه هستند و ایران طی یک دهه‌ی گذشته پیشرفتی ۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه‌ی گردشگری سلامت داشته است و این نشانه خوبی است برای اقتصاد و درآمدآرزی ایران.

استان های مهم ایران در حوزه‌ی گردشگری سلامت
استان یزد: شهر تاریخی یزد جدا از جاذبه‌های میراثی و تنوع آب و هوایی خود، شهری مناسب برای گردشگران در حوزه درمانی هم به‌شمار می‌رود. وجود ۵۴۵ پزشک متخصص، ۹۱۵ پزشک عمومی، ۳۰۰ دندانپزشک و همچنین ۱۵ بیمارستان دولتی در زمینه‌ی ارائه‌ی خدمات پزشکی در کشور شاخص است. همین ظرفیت و پتانسیل باعث شده که در طول سال مراکز درمانی استان یزد از گوشه و کنار کشور به خصوص از استان‌های همجوار میزبان هزاران گردشگری باشد که روزانه به این شهر تاریخی سفر می‌کنند. البته در این میان، درمان ناباروری و جراحی قلب علاقه‌مندان خاص خود را برای استان یزد داراست. خیلی‌ها توریسم درمانی یزد را با مرکز ناباروری یزد می شناسند چرا که این مرکز اولین مرکز درمان ناباروری در ایران و خاورمیانه است و بیمارانی حتی از کشور‌های دیگر هم به این مرکز برای درمان به یزد سفر می‌کنند. 
استان مازندران: با توجه به موقعیت خاص اقلیمی و جغرافیایی خود و با شاخصه‌های طبیعی متمایز در میان استان‌های كشور از جمله آب و هوای بسیار مطبوع در فصل بهار و تابستان، داشتن آب‌های معدنی گرم و سرد، طبیعت بكر و جذاب و محیطی آرام از نظر فرهنگی و اجتماعی به عنوان یكی از استان‌های ویژه در گردشگری سلامت محسوب می‌شود. به علت شرایط خاص از لحاظ زمین‌شناسی در دامنه‌‌های البرز به ویژه اطراف قله‌ی دماوند، آب‌های معدنی با خواص مختلف درمانی وجود دارد كه مهم‌ترین مجموعه‌ی جذاب آب گرم را پدید آورده است. آب‌های معدنی استان مازندران كه در حال حاضر مورد استفاده‌ی گردشگران داخلی و بومیان قرار دارد به دو بخش فصلی و غیر فصلی تقسیم می‌شوند.
استان اردبیل: این استان به خصوص شهرستان سرعین با تعداد ۱۱۸ چشمه آبگرم و معدنی با خواص درمانی متعدد قطب چشمه‌های آبگرم ایران محسوب می‌شود و مسئولان استان با تشویق به سرمایه گذاری و احداث مجتمع‌های آبدرمانی و مراکز اقامتی و پذیرایی در صدد معرفی این استان به عنوان قطب گردشگری سلامت هستند. سالانه بیش ار یک میلیون گردشگر از جمهوری آذربایجان عمدتاً با هدف استفاده از مزایای درمانی استان اردبیل و سرعین از مرز بیله سوار مغان و نیز از استان‌های همجوار وارد استان اردبیل می‌شوند.

خلاصه که می‌توان گفت شهرهای زیادی در ایران گام‌های موفقی برای جذب توریست‌های سلامت برداشته‌اند، تهران، قم، مشهد، اهواز، شیراز، تبریز، سمنان، ارومیه و لار بیشترین تعداد مراجعه کننده گردشگری سلامت را از آن خود کرده‌اند. 
اگر تمایل دارید در رابطه با گردشگری سلامت در ایران و جهان اطلاعات کامل و جامعی را دریافت نمایید، پیشنهاد می‌کنیم به بخش مدیکال توریسم علاءالدین تراول سری بزنید و مطالب ما را دنبال کنید.