(ری گردی) قدم گذاشتن در کوچه های جنوب طهرون

اگر ساکنان تهران بخواهند آخر هفته‌ای را در دل تاریخ قدم بزنند، یکی از بهترین مناطق، منطقه 20 تهران، یعنی شهرری در جنوب تهران است. جایی که شما می‌توانید از دوران اواخر نوسنگی تا عصر پهلوی، آثار باستانی‌ و اماکنی را ببینید که مهم‌ترین اتفاقات تاریخ در آنجا رخ داده است. در این گزارش، این اماکن تاریخی و باستانی با توجه به زمان‌بندی تاریخی معرفی می‌شوند.
برای شروع تور ری گردی، می‌توانید به محوطه چشمه علی شهرری بروید. جایی که زندگی از چند هزار سال پیش از میلاد تا به امروزه همواره در جریان بوده است و تا دو سال پیش چشمه‌ای در پای تپه از سفره آب‌های زیر زمینی در آن می‌جوشید، اما با احداث اتوبان امام علی و خط شش مترو آب چشمه مسدود شده است. متاسفانه در حال حاضر این چشمه به مردابی تبدیل شده که دیگر خبری از آب‌تنی کودکان خردسال در تابستان هم در آن نیست. حضور نقش برجسته قاجاری که بر روی نقش بر جسته ساسانی زده شده است، نشان می‌دهد این محوطه به عنوان استراحتگاه و نخجیرگاه شاهی استفاده می‌شده است. بازدیدکنندگان با دیدن نقش برجسته‌ قاجاری به تاریخی بودن محوطه پی می‌برند. اما اهمیت این منطقه به پیش از تاریخ باز می‌گردد، چرا که این منطقه، از سکونت‌‌گاه‌های اواخر نوسنگی و مس‌سنگی به شمار می‌رود و سفالینه‌هایش نیز در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. اینجا از زمان مس‌سنگی تا به امروز بی وقفه یکی از مناطق مهم سکونتگاهی بوده است که در طی جنگ‌هایی کوتاه مدت رها شده اما همواره نوای زندگی درونش با جنب و جوش اهالی‌اش شنیده می‌شود.

نام قدیمی ری در متون مادی به عنوان مادراگیانا ذکر شده است و یادآور شهر مادی هست. سپس در کتیبه‌ بیستون داریوش هخامنشی از این شهر به عنوان راگا یاد شده است که قدمت و باستانی بودنش را نشان می‌دهد. دیوار دفاعی شهر ری به دوران ساسانی می‌رسد که در بالای تپه در بخش کوچکی، پایه دیوار مشخص‌ است. دیواری آجری با رونمای گاهگل به یاد دیوار دفاعی قعله در کنار آن بازسازی شده است. با طی کردن چند کوچه و پس کوچه تپه‌ای با پلکان چوبی شما را به آنجا می‌رساند. نام تپه به نام دژ رشکان است و از نظر نام به دوران اشکانی می‌رسد اما سفالینه‌های به دست آمده و ساخت و ساز دیوارهایش به دوره ساسانی و اوایل اسلامی می‌رسد. 
یکی از دیگر محوطه‌های ساسانی ری که امروزه حال خوشی ندارد قعله گبری نام دارد که از قلعه‌ها و پادگان‌های دوران نظامی ساسانی محسوب می‌شود. کنار فضای سبز پای قلعه، دیوارهای بلند آجری با روکش کاه گل می‌بینید که روزگاری محلی امن برای دفاع مردمان شهر بوده است.  
وجود نخجیرگاه ساسانی، دژ نظامی رشکان و قلعه گبری نشان می‌دهد که شهر ری از شهرهای مهم دوران ساسانی بوده است. با توجه به اینکه در دوران ساسانی دین به یکی از پایه‌های قدرت تبدیل شده بود، معابد و آتشگاه‌های بساری از این دوران برای ما به‌جا مانده است. پس بدون شک بعد از دیدن این آثار مانده از دوران ساسانی، شما به دنبال آتشگاه خواهید بود. آتشکده شهرری در مسیر جاده‌ی شهرری-ورامین در پای نیزاری است که پیشتر دارای تالاب آب بوده و درهای ایوان آتشگاه بروی تالاب و فضاهای سرباز، باز می‌شده است. این تالاب، امروز هم در باران‌های فصلی پر از آب می‌شود. از پلکان چوبی که گذر کنید، آتشکده‌ای از بهرام ساسانی را می‌بینید که امروزه از آن فقط فضای اتاق مرکزی با رواق‌های کناری و سقف‌های فرو ریخته و دهلیز به یادگار مانده است. از مسیر دهلیز که گذر کنید، به رواق‌های بالایی آتشکده می‌رسید و می‌توانید نیزارهای اطراف تپه را ببینید و چند دقیقه‌ای از دیدن این منظره لذت ببرید و به آرامش برسید.

اهمیت شهرری در عصر ساسانی آن باعث شد که بعد از حمله اعراب و تسلط بر سرزمین ایران، این شهر عنوان پایگاه حکومتی خود را حفظ کند. والیان و حاکمان شهر ری را سلسله اموی تعیین می‌کرده‌اند و ملک ری از مناطق مهم آن دوران به حساب می‌آمده است.  بعد از آن درزمان آل بویه، حکومت محلی شهر دوباره احیا شد. از ساخت و سازهای باقی مانده‌اش می‌توان به مجموعه آرامگاهی شاه عبد العظیم حسنی اشاره کرد که دارای کتبیه‌ای از همین دوران است و تا زمان قاجار و پهلوی نیز بر بناهای آن اضافه گردید. 
محوطه مجموعه آرامگاهی شاه عبداعظیم جدای از اینکه مکانی برای گردشگری زیارتی است. اینجا یکی از مکان‌های جالب توجه در تاریخ معاصر ایران است. کشته شدن ناصرالدین شاه در شاه‌عبدالعظیم و ده‌ها اتفاق مرتبط با انقلاب مشروطه در همین جا رخ داده است. 
شهرری، یکی از اولین مقاصد سفری کوتاه با قطار یا همان ماشین دودی معروف، در ایران بوده است. ماشین دودی که ناصرالدین شاه قاجار برای اولین بار از دروازه خراسان در میدان قیام بر آن سوار و در ایستگاه آخرش شاه عبدالعظیم پیاده شد تا ترس مردم آن دوران از این وسیله عجیب و غریب  بریزد و ماشین دودی را امتحان کنند. شاید برایتان جالب باشید که بدانید اگر با مترو به شهرری بروید مسیر ریلی قطارهای این ایستگاه همان مسیر ماشین دودی قدیمی است و اکنون قطاری از همان ماشین‌دودی‌ها که دود زیادی داشتند به یادگار در حیاط ایستگاه مترو شهرری گذاشته‌ شده است و البته کمتر کسی از قدمت این ماشین دودی خبر دارد و اکثر اوقات به آن توجهی نمی‌شود.

 آرامستان مجموعه آرامگاهی اینجا نیز قبرهای مشاهیر کم ندارد، قبر ناصر الدین شاه  قاجار، قائم مقام فراهانی وزیر قاجاری که به ناحق در باغ نگارستان خفه شد و ستارخان  فاتح تهران و  عبدالحسین فرمانفرمائیان در همین مجموعه قرار دارد.
این مجموعه بناهایی ارزشمند از دوران آل بویه، صفویه و قاجاری با کاشیکاری و آینه کاری و گچ‌بری بی‌نظیر نیز دارد و ورودی اصلی‌اش در بازار، مربوط به دوران صفوی و قاجار است. 
از دیگر جاهای دیدنی معروف شهرری، برج‌های آجری است که هر سه تای آن ویژگی بناهای دوران سلجوقی را دارند.
یکی برج طغرل که رو به روی قبرستان ابن بابویه که به نام اولین پادشاه سلجوقی نام گرفته که در باغ سرسبز طغرلیه شهرری ساخته  شده است. فضای دلنشین باغ کوچک طغرلیه  با صدای پرندگان و گلها  به شما آرامشی بی‌مانند القا می‌کند. این برج کارکردی مثل ساعت آفتابی داشته و با سازه‌های آجریش هنوز در شهر استوار باقی مانده است. 

از دیگر برج‌های شهر ری، برج نقاره خانه یا برج بزرگ امید نام دارد که در بالای کوه طبرک در خیابان امین آباد خود نمایی می‌کند. مسافت پلکان راه را برایتان همواره کرده است تا بالا بروید و از برج دیدن کنید، این برج هم از ساخته‌های شخصی زرتشتی  به نام بزرگ امید می‌باشد که برای خودش در قرن 5 ه.ق بالای کوه برجی بدون سقف از آجر و سنگ  به صورت مدور ساخته، تا محلی برای استودان و یا همان استخوان پس از مرگش باشد. سومین محوطه برجی در شهر ری، در مسیر برج نقارخانه، برج آجری اینانج است که در حال حاضر خرابه‌هایی از آن برجای مانده است. پس از دیدن این برج کمی استراحت کنید و حالا  شما می‌توانید در جنوب تهران غروب دل‌انگیزی را در فضایی آرام از فراز کوه طبرک تجربه کنید.
از دیگر مکانهای معروف شهر ری که مشاهیر زیادی در آن سالها آرمیده‌اند، قبرستان ابن باویه و امامزاده عبدالله است و معمولا لوکیشن بسیاری از فیلم‌های تاریخی و معاصر برای فضای قبرستان بوده‌اند. ابن باویه آرامستانی است که از دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. مزار دکتر حسین فاطمی از یاران دکتر محمد مصدق، در این آرامگاه است. می‌توان گفت اینجا مکان خوبی برای شنیدن داستان‌های سی تیر 1331 است.

 مشاهیر دیگری نیز در دل خاک آرامستان خوابیده‌اند از جمله محمد علی فروغی، محسن فروغی، حسین بهزاد، علی اکبر دهخدا، اشرف الدین حسین گیلانی، فخر الدوله، غلامرضا تختی و.... که وزنه‌ ادبیات، نگارگری، ورزش و تاریخ معاصر ایران هستند.
جلال افشار، بانی موزه جانورشناسی و حشره شناسی کرج و بنیانگذار دانش گیاه پزشکی ایران، محمدعلی عبرت و وحید دستگردی، علی اکبر شهنازی موسیقیدان ایران، سنگ قبر مرحوم سید استاد جعفر شهیدی و همسرش، بانو عالیه سعیدی از دیگر مشاهیری هستند که در قبرستان امامزاده عبدالله آرمیده‌اند.
با همراه شدن در تور ری‌گردی علاءالدین تراول، همراه با لیدری که دانش تاریخ و باستان داشته باشد، هم می‌توانید از آثار تاریخی این منطقه بازدید کنید و لذت ببرید  و هم از  قصه‌های مردان و زنان موفق معاصر که بر سینه‌ خاک آرمیده‌اند، بیشتر بشنوید.