آشنایی با تاریخچه طاق بستان کرمانشاه

طاق بستان کرمانشاه بدون شک یکی از آثار مهم باستانی و تاریخی ایران است که تاریخ کتیبه‌ها و نقش برجسته‌های آن، راوی تاریخ چند هزار ساله‌ پادشاهان از زمان ساسانی تا قاجار است. این زیبای دلربای تاریخی که در لیست بهترین دیدنی‌های کرمانشاه و ایران قرار دارد، هر ساله گردشگران ایرانی و خارجی زیادی را به‌سمت خود جلب می‌کند. در این مطلب با علاءالدین همراه شوید تا سفری به دل تاریخ، نقش و نگارهای این منطقه باستانی داشته باشیم. 
چرا باید از طاق بستان کرمانشاه بازدید کنیم؟
طاق بستان کرمانشاه یکی از مهمترین و زیباترین دیدنی‌های ایران است که همراه با تخت جمشید و بسیاری آثار دیگر از عجایب معماری باستانی ایران محسوب می‌شود. نقش‌های سنگ برجسته طاق بستان، داستان‌های چند هزار ساله پادشاهان ایرانی و قدرت و تخصص آن‌ها در معماری را بازگو می‌کند. این نقش برجسته‌ها آنقدر با ظرافت طراحی شده‌اند که حتی برخی از باستان‌شناسان می‌توانند جنس لباس نگهبانان نیزه به دست سنگی طاق بستان را تشخیص دهند. در مورد طاق بستان کرمانشاه جالب است بدانید: 

• طاق بستان یکی از آثار مهم تاریخی و هنری جهان محسوب می‌شود. 
• قدمت طاق بستان به بیش از ۲ هزار سال پیش بازمی‌گردد. 
• اگر می‌خواهید اولین انیمیشن سنگی دنیا را ببینید به طاق بستان بروید. 
• دومین درخت کهنسال ایران به نام «درخت رحمت» در ورودی این مجموعه واقع شده است. 
• بیش ازصدها اثر تاریخی در منطقه طاق بستان کشف شده است. همچنان کشف این آثار ادامه دارد.

طاق بستان کجاست؟
طاق بستان در استان کرمانشاه و در فاصله ۹ کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه واقع شده است. این مجموعه در دامنه کوهی با نام «طاق بستان» ساخته شده و در قسمت شمال شرقی آن، چشمه‌ای قرار دارد. از جمله آثار دیدنی این مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• درخت رحمت 
• سنگ نگاره‌های ورودی طاق بستان 
• سنگ نگاره اردشیر دوم و تاجگذاری او 
• ایوان بزرگ و کوچک 
• دریاچه طاق بستان
• نقش برجسته تاج‌گذاری خسرو پرویز 
• نقش برجسته تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم 
• سنگ نگاره شکارگاه گوزن و  شکارگاه گراز
• نقش برجسته اسب سوار زره‌پوش 

چه زمانی به طاق بستان و کرمانشاه سفر کنیم؟
کرمانشاه آب و هوای معتدلی دارد، بنابراین فصل بهار و تابستان در این شهر بسیار خنک بوده و مقصد مناسبی برای تورهای تابستانی ایرانگردی است. پس اگر قصد دارید برای سفری تابستانی و تورهای ایرانگردی در تابستان برنامه‌ریزی کنید، حتما بازدید از کرمانشاه و طاق بستان معروفش را در برنامه سفرهایتان قرار دهید. بهترین زمان برای سفر به کرمانشاه و دیدن طاق بستان، از خرداد تا شهریور و اواسط مهرماه است.

 
ریشه نام طاق بستان 
طاق بستان در کردی کرمانشاه به «تاق وه سان» شهرت داشته که به‌ معنی «طاقی از سنگ» است. مردم بومی کرمانشاه به این محوطه «طاق وسان» یا «طاق بسان» می‌گویند. نام این اثر تاریخی طی قرن‌ها و در لهجه‌های مختلف تغییر کرده و به نام‌هایی مانند «تاق اوسان»، «تاق سان» و در نهایت «طاق بستان» رسیده است. 
همچنین تاریخ‌نویسان مختلف با نام‌های بسیاری مانند «شبدیز»، «قصر شیرین»، «طاق بسطام»، «طاق بهستون»، «طاق بیستون» و «تخت بستان» نیز از این اثر تاریخی یاد کرده‌اند.

نگاهی به تاریخچه طاق بستان و سفر به زمان ساسانی‌ها 
براساس اسناد تاریخی، این مجموعه سیصد سال پس از میلاد مسیح ساخته شده است. در ابتدا، شاهان ساسانی مناطق اطراف تخت جمشید را برای حکاکی سنگ نگاره‌ها و نقش برجسته‌های خود انتخاب کردند اما در این میان، از زمان اردشیر دوم (نهمین پادشاه ساسانی) و شاهان بعدی، با شناختن مناطق جدیدتر ایران، حاکمان این سلسله تصمیم گرفتند که نقش نگاره‌های سنگی خود را در مکانی مانند طاق بستان حکاکی کنند که در مسیر جاده ابریشم نیز قرار دارند.
به‌طور کلی مجموعه  طاق بستان و سنگ نگاره‌های آن را می‌توان به سه بخش اصلی زیر تقسیم کرد: 

نقش برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم (۳۸۰-۳۸۳ میلادی)
طاق بزرگ یا «ایوان بزرگ» منتسب به پادشاهی خسروپرویز (۵۹۰-۶۲۸ میلادی)
طاق کوچک یا «ایوان کوچک» شامل نقش برجسته شاهپور سوم (۳۸۰-۳۸۳ میلادی)

طاق بستان در دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ۱۷۲ به ثبت اسناد ملی رسید و بعدها در میراث تاریخ جهانی یونسکو نیز ثبت شد. طاق بستان در واقع متشکل از دو طاق به‌هم پیوسته از جنس سنگ خام خاکستری یا سنگ خارا است که در دل کوه حفر شده است. نکته جالب این که در کنار این سنگ‌ها هیچ‌گونه گیاه و علف هرزی رشد نمی‌کند که بسیار جای تعجب دارد زیرا این منطقه آب و هوای بسیار معتدلی داشته و چشمه اطراف آن باعث شده بود که منطقه طاق بستان از دیرباز محل شکارگاه و ییلاق پادشاهان ساسانی تا قاجاری باشد. 
تمامی سنگ نگاره‌ها و تصاویر روی کتیبه‌‌های طاق بستان کرمانشاه با ظرافت دست و هنرمندی بالایی ساخته شده تا جایی که اشاره کردیم، برخی از باستان‌شناسان توانسته‌اند جنس پارچه‌هایی که آن زمان بر تن مدل‌های حکاکی شده را تشخیص دهند. با اشاره به این نکته، ۳ دانستنی جالب از طاق بستان را با شما در میان می‌گذاریم:

۱. سنگ‌ نگاره شکارگاه سلطنتی؛ اولین انیمیشن سنگی جهان
سنگ نگاره شکارگاه سلطنتی طاق بستان اولین تابلوی سنگی جهان است که با رعایت کامل اصول و قواعد استاندار نقاشی در دنیا ساخته شده است. در این سنگ نگاره خسروپرویز پادشاه معروف و عاشق‌پیشه ساسانی سوار بر اسب سیاه رنگ معروفش به نام «شبدیز» آنقدر طبیعی حکاکی شده که انگار هر لحظه جان گرفته و زنده می‌شود. علاوه‌براین در طاق بزرگ سنگ نگاره زنان موسیقی دان دیده می‌شود که در حال نواخن چنگ و فلوت هستند. در قسمت دیگری از این طاق صحنه شکارگاه گراز و گوزن را می‌توانید ببینید که نمایشی زنده از شکار پادشاهان ساسانی است. سنگ نگاره شکارگاه گراز از جمله شاهکارهای هنر سنگ نگاری جهان به‌شمار می‌رود. 

۲. پوشاک مجسمه‌های ساکت؛ پوشاکی از جنس طلا
با مطالعات و تحقیقات انجام شده، باستان‌شناسان به این نتیجه رسیدند که در نقش برجسته‌های طاق بستان، لباس سوار زره پوش، از نخ‌های زرین بافته شده و دارای طرح‌های لوزی و رنگ‌های زیاد و تزئینی کاملا هندسی است. همچنین در صحنه شکار گراز، لباس شاه پارچه‌ای دارد که به نقش سیمرغ در دایره‌هایی مزین است. همچنین نقش برجسته‌ای که در دیواره کناری طاق بستان است، نشان می‌دهد لباس پادشاه کاملا تشریفاتی بوده و با انواع زردوزی تزیین شده است. همچنین لباس اطرافیان و فیل سواران نیز با نقش گیاه و پرندگان مختلف متمایز شده‌اند.

۳. این کشفیات ادامه دارد
همانطور که گفتیم در محوطه طاق بستان و در شرق طاق‌ها، چشمه‌ای وجود دارد که برخی دیگر از آثار تاریخی و کتیبه‌های متعددی در اطراف آن پیدا شده است. در این قسمت از طاق بستان، ۷۸ پله سنگی در دل کوه ساخته شده و یک طاقچه سنگی در بالادست محوطه چشمه دیده می‌شود. این چشمه در سال ۱۳۹۴ ناگهان خشک شد و بعدها با کندو و کاو اطراف آن در سال ۱۳۹۸، جدیدترین سنگ نگاره طاق بستان که تصویر انسانی است که دست‌هایش را به سمت آسمان باز کرده و شئی به‌دست دارد، دیده می‌شود. در کنار این نقش، کتیبه‌هایی به زبان لاتین پیدا شده است. 

دیدنی‌‌های طاق بستان کرمانشاه 
ظریف‌ترین هنر دست ساسانی‌ها و شاهکار تاریخی آن‌ها در طاق بستان هنوز هم بعد از گذشتن هزاران سال پابرجاست. حکاکی شدن تصاویری از زنان، میترا الهه آب، ابزار و آلات موسیقی و بسیاری موارد دیگر نشان می‌دهد که از زمان ساسانی ایرانیان برای هنر، نقاشی، موسیقی و زنان احترام ویژه‌ای قائل بوده‌اند. از دیدنی‌های طاق بستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که خواندن آن‌ها پیش از سفر تابستانی به کرمانشاه خالی از لطف نیست.
۱. نقش‌برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم
در این نقش برجسته تاج گذاری اردشیر دوم، نهمین پادشاه بزرگ سلسله ساسانی را به‌تصویر می‌کشد. این نقش برجسته، اولین نقش برجسته طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد. در سمت راست طاق یا ایوان کوچک، این سنگ نگاره را می‌توانید ببینید. در این تصویر، اردشیر به‌گونه‌ای ایستاده که سه ربع صورت او و بدنش به‌صورت تمام رخ در مرکز نقش برجسته قرار داشته، دست چپ را به قبضه شمشیر گرفته و با دست راست حلقه مشهور پادشاهی را از «اهورامزدا» می‌گیرد. در سمت چپ نقش برجسته «میترا» با هاله‌ای از نور از پشت سر، نور ایزدی را بر او می‌تاباند. زیرپای نقش برحسته نیز «ولیانوس» امپراتور روم قرار داشته که در جنگ اسیر شده است. 
این نقش برجسته آنقدر دقیق طراحی شده که می‌توانید به‌راحتی جزئیات صورت اردشیر دوم مانند چشمان درشت، ریش مجعد، ابروهای برجسته و موهای انبوه روی شانه‌اش را ببینید. تصویر پشت سر اردشیر دوم نیز «امشاسپند» و «هومن» (بهمن) هستند. 

۲. طاق بزرگ یا ایوان بزرگ 
از مهم ترین دیدنی‌های طاق بستان کرمانشاه و آثار تاریخی ایران، طاق بزرگ با نقش برجسته تاج گذاری خسرو پرویز است. این طاق ایوانی بزرگ با فضای مستطیلی شکل به عرض ۷ متر در ۸۵ سانتی‌متر با ارتفاع ۱۱ متر در ۹۰ سانتی متر و عمق ۷ متر و ۶۵ سانتی‌متر است. نگاره سنگی تاج گذاری خسرو پرویز در کناره ورودی طاق، همراه با نقش برجسته‌هایی از فرشتگان بال‌دار، درخت زندگی، مجلس شکار گراز، مرغان و ماهیان به همراه فیل‌سواران، اسب سواران و قایق‌ پادشاهی است که داستان بزم و مراسم شادی این تاجگذاری را بیان می‌کنند. 
در تصویر برجسته تاجگذاری خسرو پرویز، سه تندیس بزرگ دیده می‌شود. یکی فروهر در سمت راست که با تاجی کنگره‌دار و لباسی شبیه به پوشاک خسرو پرویز در حال اعطای حلفه «فر ایزدی» به او بوده، خسرو پرویز در وسط خسرو پرویز قرار داشته و در سمت چپ نیز آناهیتا در سمت چپ شاه ایستاده است. آناهیتا، الهه آب و خرمی بوده و حمایت او از خسروپرویز حاکی از آن است که در طول حکومت خسروپرویز، سرزمین ایران غرق در نعمت و فراوانی آب و خرمی بسیار می‌شود. 

۳. طاق کوچک تاج گذاری شاهپور دوم و سوم 
طاق کوچک دقیقا میان نقش برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد. این طاق نیز فضایی مستطیلی شکل و کوچکتر از طاق بزرگ به عرض ۵ متر در ۸۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۵ متر در ۳۰ سانتی‌متر است. این طاق دارای دو نقش برجسته در بالای دیواره و دو کتیبه به خط پهلوی است. نقش برجسته‌ها روایت تاجگذاری شاهپور دوم و سوم هستند. 

۴. نقش برجسته محمد علی میرزای قاجار
محمد علی میرزا دولتشاه، پسر فتحعلی شاه قاجار در قرن ۱۹ با ساختن نقش برجسته‌ای از خود، در طاق بستان برای همیشه ماندگار شد. هرچند که ظرافت این اثر به پای نقش برجسته‌های ایوان بزرگ و کوچک نمی‌رسد اما باز هم قدمتی تاریخی دارد. این نقش برجسته، تصویری از شاه که صورتی پر و ریشی بلند و سبیل‌های تاب‌دار دارد، در حالی که بر تخت تکیه زده، حکاکی شده است. در کنار شاه و سمت راستش امام قلی میرزا ملق به «عمادالدوله» پسر شاه قرار داشته و در سمت چپ کتیبه محمدحسین میرزا پسر دیگرش و در جلوی محمد علی میرزا، «آغا غنی» یا خواجه باشی با تاجی مخروطی ایستاده است. 

برای بازدید از عجایب ایران آماده هستید؟
با انتخاب تور تابستانی کرمانشاه به‌راحتی می‌توانید طاق بستان و دیگر دیدنی های تاریخی طاق بستان این منطقه زیبا را ببینید و با یک تیر چندین نشان را هدف بگیرید. حال که با تاریخ و داستان نقش نگاره‌های سنگی طاق بستان آشنا شدید، نظرتان درباره این سفر با حال و هوایی تازه و قدم زدن در جایی که زمانی پادشاهان ساسانی با لباس‌های مجلل به همراه زیباترین ملکه‌های خود با صدها خدم و حشم و فیل و اسب سوار اطراق کرده و مجلس بزم داشته‌اند چیست؟

شبرای رزرو تور کرمانشاه به سایت علاءالدین تراول و صفحه رزرو آنلاین تور داخلی مراجعه کنید یا با شماره 02174495 تماس بگیرید.