در میان روش‌های مختلفی که برای ارتباط فرهنگی، هنری، علمی، آموزش، حفظ آثار و میراث ملموس و ناملموس صورت می‌گیرد، نقش موزهها انکار ناپذیر است. میراث فرهنگی به قدری ارزشمند است که باید بودجه و وقت بسیار برای حفظ آن‌ها در نظر داشت و به مردم اجازه داد تا با بازدید از آن‌ها با تاریخ خود آشنا شوند و آموزش‌های لازم برای حفظ آثار تاریخی را فرا بگیرند. در سال‌های اخیر موزهها در جهان و ایران بازدیدکنندگان بیشتری داشته‌اند و وظایف خود را هر روز بهتر انجام می‌دهند. برای یادآوری هدف تاسیس موزه و آگاهی رسانی به موزهها، در سال‌های گذشته 18 می برابر با 28 اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه برگزیده شده است. در این مطلب از علاءالدین تراول می‌خواهیم در مورد هدف از تعیین روز موزه و هفته میراث فرهنگی اطلاعاتی را با شما به اشتراک بگذاریم، همراه ما باشید.
موزه چیست؟
به مکان ویژه‌ای که در آن مجموعه‌ای از آثار باستانی، صنعتی و اشیا با ارزش نگهداری می‌شوند و عموم می‌توانند از آن دیدن کنند، موزه گفته می‌شود. در تعریف تخصصی و جامع‌تری که شورای بین المللی موزه عنوان کرده، موزه را موسسه‌ای دائمی و بدون هدف مادی دانسته که درهایش به روی عموم مردم باز است و جهت پیشرفت جامعه خدمت می‌کند.
هدف از تاسیس موزه
• نگهداری و نمایش آثار گذشتگان و انتقال آن به آیندگان
• ایجاد و تقویت تفاهم میان اقوام و ملل
• شناخت سهم اقوام و ملل مختلف در فرهنگ و تمدن جهان
• ارزیابی و مقایسه مقوله‌های تاریخی، عملی، فنی، صنعتی و هنری گذشته و زمان حال
• افزایش و بهبود دانش پژوهشگران، دانشجویان، دانش آموزان و ...
• جلوگیری از نابودی فرهنگ بومی و ایجاد مانعی در برابر فرهنگ های نامأنوس
تاریخچه تاسیس موزه در جهان
اولین موزه‌هایی که در جهان تاسیس شدند، هیچ کدام هدف خیلی خاصی نداشتند و پرستشگاه‌هایی مقدس مثل کلیساها، معابد یونانی‌ها و ژاپنی‌ها محسوب می‌شدند. در سال 1683 در آکسفورد انگلستان اولین مجموعه شخصی دنیا که "آشمولین" نام داشت به نمایش برای عموم گذاشته شد. پس از آن در زمان رنسانس که فرهنگ هنری اروپا تغییر بزرگی کرد، توجه به موزهها بیشتر شد و ارزش آن‌ها برای مردم کم کم آشکار گردید. سرانجام اوج هنر موزه‌داری در جهان را موزه لوور به نمایش گذاشت که هم اکنون به عنوان پر بازدیدترین موزه جهان محسوب می‌شود. در جهان موزه‌های بزرگی ساخته شده‌اند که هرکدام در نوع خود فوق‌العاده هستند، مانند: موزه هنر متروپلیتن، موزه ملی 11/9 نیویورک، موزه آکروپلیس، موزه مردم شناسی مکزیک، موزه هرمیتاژ و ارتش سفالین چین.
تاریخچه موزه در ایران
در سال 1249 شمسی، ناصرالدین شاه پس از سفر به اروپا و بازدید از موزه کشورهای سوئیس، آلمان، اتریش و ایتالیا دستور داد که در کاخ گلستان موزه‌ای احداث گردد. پس از آن به تعداد موزهها روز به روز افزوده شد. تا جایی که جالب است بدانید که بر اساس گفته‌ی معاون سازمان میراث فرهنگی، در سال 1397 هر 5 روز 1 موزه ایجاد شده است و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و شناخت نقش موزه در صنعت گردشگری و حفظ میراث فرهنگی است. موزه ایران باستان با معماری فوق العاده‌اش به عنوان نقطه عطفی در موزه داری ایران محسوب می‌گردد. از دیگر موزه‌های برتر ایران می‌توان موزه هنرهای معاصر، موزه تخت جمشید، موزه سینما، موزه تاریخ طبیعی همدان، کاخ موزه سعدآباد، موزه ارتباطات و موزه ملی ملک را نام برد.
تاریخچه روز جهانی موزه
از سال 1977، تاریخ 18 می از سمت شورای بین‌المللی موزه (ایکوم) به عنوان روز جهانی موزه و میراث فرهنگی برگزیده شد. این شورا در پاریس واقع گردیده و به عنوان سازمانی حرفه‌ای و غیر دولتی، زیر نظر یونسکو به فعالیت می‌پردازد. بیشتر از 35000 عضو از 135 کشور در جهان عضو این شورا هستند که ایران هم تحت عنوان کمیته ملی ایکوم ایران در راستای اهداف این شورای جهانی فعالیت می‌کند.
هدف از تعیین روز جهانی موزه
در واقع هر سال در این روز موضوعی را مشخص می‌کنند تا مردم و متخصصین به صورت مستقیم از موزه دیدن کنند و درباره چالش‌هایی که موزه برجسته کرده است به بحث و گفتگو بپردازند. با تعیین این روز، موزه جایگاه و ارزش خود را به عنوان نهادی دائمی در میان عموم مردم به دست می‌آورد. این نهاد وظیفه دارد میراث ملموس و ناملوس جامعه بشری را نگهداری کند و فضایی را برای اهداف آموزشی و مطالعه بیشتر آماده کند. نقش موزه در تبادلات فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ‌ها، توسعه درک متقابل، همکاری و صلح میان مردم بسیار پر رنگ است و با تعیین روز موزه آگاهی مردم در مورد نقش موزهها در سطح بین‌المللی بالا می‌رود.
حفظ میراث فرهنگی
همان‌طور که عنوان شد یکی از اهداف تشکیل موزه حفظ و حراست از میراث فرهنگی است، از این رو بین موزه و میراث فرهنگی رابطه‌ی عمیق و تنگاتنگی برقرار است. موزه بستری را فراهم می‌کند که مردم با گذشتگان خود بیشتر آشنا شوند و برای حفظ میراث آن‌ها تلاش کنند. باید به کودکان و نوجوانان آموزش داد که توجه به فرهنگ کهن چه مقدار در پیشرفت کشور و اعتلای فرهنگ آیندگان موثر است و همچنین باعث جذب گردشگر بیشتر می‌شود که خود نتایج مثبتی در درآمد ملی دارد. همچنین عواقب خراب کردن و از بین رفتن آثار ملموس و ناملموس فرهنگی عواقب جبران ناپذیری بر فرهنگ یک جامعه برجای می‌گذارد. پس با این توضیحات موزهها با نمایش و نگه داری این آثار، در حفظ و پاسداری از میراث فرهنگی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
شعار روز جهانی موزه در سال 2019 (1398)
هر سال از سوی شورای ایکوم شعاری به عنوان شعار روز جهانی موزه انتخاب می‌شود که با هدفی خاص سعی در برجسته کردن آن موضوع دارند. شعار 2019 ایکوم "فراموشی سنت ها" برگزیده شده تا با توجه بیشتر به موضوع سنت و آداب و رسوم هر منطقه از نابودی و فراموشی آن‌ها جلوگیری شود. به همین منظور مجتبی عبادی فتحی مسئول امور بین الملل موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس (دکتری مدیریت گردشگری) در رابطه با شعار سال 2019 در ایسنا مطالبی را عنوان نموده و به تجزیه و تحیل شعار امسال پرداخته که در این قسمت به آن می‌پردازیم:
"دغدغه شورای بین المللی موزه ها، آینده سنت‌ها در دنیای فوق پیوسته و مصرف‌گرای کنونی است که در آن بسیاری از سنت‌ها یا به دست فراموشی سپرده شده یا در حال زوال‌اند. در این بین موزهها می‌توانند به عنوان میراث‌بانان فرهنگی، واسطه‌هایی باشند برای حفظ و انتقال سنت‌ها از نسل‌های گذشته به نسل‌های آینده." همچنین در وبسایت رسمی ایکوم در توضیح این شعار این گونه آورده است که:
"موزهها به عنوان موسساتی که در تعامل و مشارکت با شبکه‌ای از سایر نهادهای همکار فعالیت می‌کنند و موزهها به عنوان هسته‌هایی در جهت تقویت جوامع محلی به حساب می‌آیند. عبارت آینده سنت ها، نیز تلاشی است برای پیوند موزه ها با آینده، در عین احترام به سنت‌های گذشته."
وی افزود که ماموریت اصلی موزهها برقراری ارتباط، انجام پژوهش، جمع‌آوری، حفاظت و نمایش آثار بوده است. همچنین موزهها می‌بایست گستره فعالیت خودشان را افزایش دهند و به درون جامعه پیشروی کنند. موزهها باید با یافتن و خلق شیوه‌های مدرن، در مواجهه با مسائل و تعارضات اجتماعی سهیم باشند. اگر موزهها در سطوح محلی هم فعالیت کنند، در حل مسائل و چالش‌های امروزی که جوامع محلی با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند موفق خواهند بود. اگر کارکرد فرهنگی موزهها در نظر گرفته شود، در این صورت موزه به عنوان نهادی تاثیر گذار خواسته‌های جوامع محلی را برآورده می‌کند و با گفتگوی میان فرهنگ‌ها، جهان را به سوی صلح و پایداری پیش می‌برد.
برنامه های ایران و جهان در روز جهانی موزه
هر سال در این روز موزه‌های سرتاسر جهان برنامه‌های رایگان و خلاقانه‌ای را تدارک می‌بینند. این برنامه‌ها بین 1 روز تا 1 هفته طول می‌کشند که شامل بازدید رایگان از موزهها، برپایی نمایشگاه، کارگاه آموزشی رایگان و ... می‌شوند. از سال 1977 که این نام برای 18 می برگزیده شد، سال به سال بر تعداد شرکت‌کنندگان در مراسم روز جهانی موزه افزایش پیدا کرده است. به طوری که در سال‌های اخیر بیش از 36 هزار موزه از 157 کشور در این روز گرد هم آمدند و پوستر بین المللی موزه به بیش از 38 زبان دنیا ترجمه شده است.
در ایران هم در روز جهانی موزه بازدید از همه موزهها و محوطه های ملی و جهانی زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رایگان است. همچنین مدیر کل امور موزه‌های کشور اعلام کرده است که از مدیران موزهها و اماکن تاریخی زیر نظر سازمان میراث فرهنگی درخواست کردند که در صورت امکان تا ساعت 10 شب 28 اردیبهشت ماه، پذیرای بازدیدکنندگان باشند. علاوه بر این فعالیت‌های دیگری در این راستا در کل کشور انجام می‌شوند که در ادامه به ذکر برخی از مراسم‌های روز جهانی موزه سال 98 می‌پردازیم:
رونمایی از جام سه هزار ساله ماننایی در اردبیل، 28 اردیبهشت
برگزاری مسابقه نقاشی میان کودکان و بازدید از آثار مرمتی در موزه ملایر، 28 اردیبهشت
برگزاری نمایشگاه اسناد تاریخی در رضوانشهر گیلان
برگزاری کارگاه آموزشی پته (رودوزی اصیل کرمان) در موزه پوشاک سلطنتی سعدآباد، 28 و 29 اردیبهشت
برگزاری نمایشگاه پته (رودوزی اصیل کرمان) در موزه پوشاک سلطنتی سعدآباد، از 28 اردیبهشت به مدت یک هفته
افتتاح موزه آثار خواجه اختیار منشی گنابادی (بزرگترین تعلیق نویس ایران در قرن دهم هجری) در موزه مردم شناسی گناباد
برگزاری نشست و کارگاه بازخوانی و تحلیل شعار روز جهانی موزه در سعدآباد، 29 اردیبهشت ساعت 15
و ...
در علاءالدین هر جمعه با همسفران خود به سمت باغ موزه قصر، موزه رضا عباسی، موزه فرش و هنرهای معاصر می‌رویم تا با تاریخ و میراث کشورمان بیشتر آشنا شویم. پیشنهاد می‌کنیم شما هم با تور موزه گردی تهران علاءالدین تراول همراه شوید تا این آثار غنی را از نزدیک مشاهده کنید.
