اسرار مجسمه ابوالهول

مجسمه بزرگ ابوالهول (Great Sphinx) که بخش زیادی از عمر خود را در زیر شن‌های بیابان‌های مصر گذرانده، همواره با رمز و رازهایی حول خود، دست به گریبان بوده و گمانه زنی‌های زیادی در مورد قدمت و هدف از ساخت، روش ساخت، سالن‌ها و دالان‌های مخفی درونی، نقشش در پیشگویی‌ها و ارتباط با اهرام ثلاثه مصر که به اندازه خودش اسرار آمیز بوده، روبرو بوده است. این مجسمه که یکی از مهمترین دیدنی های مصر و یکی از مشهورترین دیدنی‌های جهان است، دلیل اصلی سفر بسیاری از افراد به سرزمین شگفت‌انگیز مصر محسوب می‌شود. البته که کشف راز ساخت اهرام ثلاثه مصر نیز پای بسیاری از افراد ماجراجو را به قاهره می‌کشاند. بسیاری از این تئوری پردازی‌ها نتیجه درماندگی و پاسخ نداشتن مصر شناسان و باستان شناسانی بوده که برای تئوری‌های خود از کوچکترین شواهد و مدارک استفاده کرده‌اند.

راز مجسمه ابوالهول

مجسمه ابوالهول که رو به شرق و محل طلوع آفتاب در منطقه قرار دارد در فلات جیزه، در حدود 10 کیلومتری غرب قاهره و سواحل غربی رود نیل واقع شده است. در گذشته پادشاهان و فرعون‌های مصر به عنوان نمادی از خدای آفتاب، این مجسمه را پرستش می‌کردند و آن را «هورِم آخت»  (Hor-Em-Akhet)  به معنای هوروس افق می‌نامیدند. هوروس (Horus) یکی از خدایان مصر باستان با بدنی انسانی و سری مانند شاهین بود که به عنوان خدای پادشاهی، آفتاب و آسمان شناخته می‌شد. مجسمه ابوالهول در بخشی از قبرستان شهر تاریخی ممفیس، مرکز قدرت و فرمانروایی فراعنه مصر و در فاصله‌ای کوتاه از اهرام بزرگ ثلاثه قرار گرفته است.
این بنا، بزرگ‌ترین بنای باقی مانده از دنیای باستان است که طول آن 73.5 متر و ارتفاع آن در برخی جاها به 20 متر می‌رسد. بخش‌هایی از اورائوس (uraeus) -مار کبرای مقدسی که از نیروهای شیطانی محافظت می‌کرد- بینی و ریش معروف مجسمه از بین رفته‌اند؛ این ریش اکنون در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است. پهن شدگی‌های صورت گرفته در ناحیه سر مجسمه بخشی از دستمال سر سلطنتی است. اگر چه مجسمه ابوالهول به دلیل هزاران سال فرسایش آسیب جدی دیده است، رگه‌هایی از رنگ اولیه را می‌توان در نزدیکی یکی از گوش‌های آن دید. باور باستان شناسان بر این است که صورت ابوالهول در ابتدا به رنگ سرخ تیره بوده است. مقبره کوچکی که بین دست‌های مجسمه قرار دارد حاوی چندین لوحه سنگی حکاکی شده است که توسط فراعنه و برای ادای احترام به خدای خورشید در این مکان قرار داده شده‌اند.

رویای فرعون
اما شاید بپرسید که راز مجسمه ابوالهول چیست یا هدف از ساخت مجسمه‌ای با این ابعاد چه بوده است. ابوالهول به دلیل قدمت زیاد خود و در نتیجه گذر زمان، آسیب‌های انسانی و آلودگی‌های امروزی خسارات زیادی دیده است. در واقع، چیزی که این بنای خارق العاده را از نابودی کامل نجات داده این بود که برای بخش بزرگی از عمر خود در زیر شن‌های صحرا دفن شده بوده است. در هزاره‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای بازسازی ابوالهول صورت گرفته که اولین آن‌ها در سال 1400 قبل از میلاد مسیح توسط فرعون توثموسیس پانزدهم (Tuthmosis IV)  صورت گرفت. بعد از خوابیدن در زیر سایه مجسمه ابوالهول در جریان یک شکار، فرعون در خواب می‌بیند که این غول عظیم الجثه سنگی، به دلیل شن‌هایی که اطراف آن را فرا گرفته‌اند در حال خفه شدن است و در خواب به فرعون می‌گوید که اگر او را از دل شن‌ها بیرون بیاورد حکومت مصر علیا و سفلی را به طور کامل بدست خواهد آورد. در میان دست‌های مجسمه سنگ نوشته‌ای از جنس گرانیت قرار دارد که داستان خواب فرعون مذکور روی آن نقش بسته است. در پایان سال 2010 میلادی در جریان یک خاک برداری روتین در منطقه اطراف مجسمه، باستان شناسان مصری یک بخش بزرگ متشکل از دیوارهای آجری گلی را یافتند که بخشی از یک دیوار بزرگ‌تر به طول 132 متر در اطراف مجسمه ابوالهول بود. باستان شناسان بر این باورند که این دیوار توسط توثموسیس پانزدهم پس از خواب معروفش و برای محافظت از ابوالهول در برابر بادهای بیابان ساخته شده است. بعد از بیرون کشیدن کامل مجسمه از دل شن‌ها و به دستور فرعون توثموسیس پانزدهم و علیرغم دیوار بلندی که اطراف آن ساخته شده بود، این مجسمه بار دیگر به زیر شن رفت. وقتی که ناپلئون در سال 1798 میلادی به مصر رسید، ابوالهول را بدون بینی یافت. اما سوال این است که چرا مجسمه ابوالهول بینی ندارد؟ نقاشی‌های مربوط به قرن هجدهم از این مجسمه نشان می‌دهد که بینی ابوالهول مدت‌ها قبل از فتح مصر بدست ناپلئون از بین رفته بود و برخی این نقص را نتیجه تیراندازی‌های تفریحی و تمرینی به مجسمه در دوران حکومت ترک‌ها بر منطقه می‌دانند. اما محتمل‌ترین و منطقی‌ترین گمانه‌زنی در مورد علت از بین رفتن بینی مجسمه می‌تواند این باشد که بینی مجسمه در قرن هشتم میلادی و توسط یک صوفی که ابوالهول را یک بت و توهین کننده به مقدسات می‌انگاشت از بین برده شده است. در سال 1858 میلادی، برخی از شن‌های اطراف مجسمه توسط آگوست ماریت، موسس سرویس عتیقه‌های مصر و بین سال‌های 1925 تا 1936 میلادی نیز توسط یک مهندس فرانسوی به نام امیل بارایز از طرف همین کمپانی پاکسازی شد. بدین ترتیب شاید برای اولین بار پس از مصر باستان، مجسمه ابوالهول بار دیگر به طور کامل از زیر شن بیرون آورده شد.

مجسمه ابوالهول نماد چه چیزی است؟

توضیح و گمانه زنی عمده در مورد این مجسمه اسرار آمیز محبوب مصر شناسان این است که در حدود سال 2540 قبل از میلاد مسیح، خفرن (Chephren)، چهارمین فرعون مصر، همزمان با ساخت هرم خفرن (هرم خفرن یکی از اهرام ثلاثه مصر است) در همان نزدیکی‌ها، دستور ساخت یک مجسمه سنگی از بدن یک شیر و سر خودش را از طریق کنده کاری یک تکه سنگ بزرگ داد. اما هیچ سنگ نوشته‌ای در این مجسمه وجود ندارد که ارتباط آن را این فرعون مصر را نشان دهد و در هیچ نقطه‌ای از مجسمه به این موضوع اشاره نشده، موضوعی که علیرغم غول پیکر بودن مجسمه امری غیر قابل درک و گیج کننده به نظر می‌رسد. با این وجود بسیاری از باستان شناسان مصری بر این باورند که هیچ کس در مورد سال ساخت و یا عامل سازنده مجسمه ابوالهول چیزی نمی داند.
در سال 1996 میلادی، یک کارآگاه نیویورکی و متخصص در زمینه شناسایی افراد به این نتیجه رسید که ظاهر مجسمه ابوالهول با هیچ کدام از خصوصیات ذکر شده در مورد صورت خفرن همخوانی ندارد. او همچنین در بررسی‌های خود به این نتیجه رسید که مجسمه ابوالهول شباهت‌های بسیار بیشتری به برادر بزرگ‌تر خفرن، جِدِفرَع، دارد اما تفاوت عقیده در این مورد هنوز هم ادامه دارد. راز منشأ مجسمه ابوالهول و هدف از ساخت آن به گمانه زنی‌ها و توضیحات رازآلودی منتهی شده است؛ از جمله مورد پل برونتون، محقق انگلیسی در دهه 1940 میلادی و ادگار کایس، پیامبرنما و چهره غیرطبیعی آمریکایی. مجسمه ابوالهول از درون یک بافت سنگی آهکی طبیعی و نرم که از ساخت اهرام مصر باقی مانده بود بیرون کشیده شد؛ دست‌های مجسمه نیز به طور جداگانه از تکه‌هایی از سنگ آهک ساخته شده‌اند. یکی از عجایب و موضوعات بسیار غیرمتعارف در مورد این مجسمه این است که سر مجسمه از لحاظ اندازه تناسبی با دیگر اندام‌های آن ندارد. برخی بر این باورند که این موضوع شاید به دلیل حکاکی‌های متعدد صورت گرفته روی این قسمت از مجسمه پس از نمونه اولیه است که در سال‌های بعد توسط دیگر فرعون‌ها انجام شده، هر چند محققان بر این باورند که این تغییرات پس از عصر پادشاهی قدیم مصر (که در حدود سال 2181 پیش از میلاد به پایان رسیده) صورت نگرفته است. همچنین شاید سر اصلی مجسمه شبیه یک گوسفند نر یا عقاب بوده و بعدها به شکل سر انسان حکاکی شده است. مرمت‌ها و بازسازی‌های مختلف در طول قرن‌ها نیز باعث به هم خوردن توازن اندازه بخش‌های مجسمه و تغییر یافتن ظواهر صورت آن شده است. همه این توضیحات می‌تواند برای کوچکتر بودن اندازه سر مجسمه نسبت به باقی بدن آن قابل قبول باشد به خصوص اگر مجسمه ابوالهول بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی باشد که فکر می‌کنیم.

تاریخ ساخت و سن مجسمه ابوالهول

در سال‌های اخیر بحث بر سر تاریخ ساخت و قدمت مجسمه ابوالهول به شدت در جریان بوده است. جان آنتونی وست، نویسنده مشهور، اولین کسی بود که متوجه الگوهای فرسایشی روی مجسمه ابوالهول شد که بیشتر در اثر فرسایش آبی صورت گرفته بود تا فرسایش بادی و شنی. این الگوها تناسبی با ساختار مجسمه نداشته و در دیگر سازه‌های باستانی فلات جیزه دیده نمی‌شد. وست از یک زمین شناس و استاد دانشگاه بوستون به نام پروفسور رابرت شوک خواست که این موضوع را بررسی کند و او نیز پس از تحقیقات بسیار این موضوع را تایید کرد.
اگر چه مصر امروز بسیار خشک و کم باران است اما در حدود 10.000 سال پیش این منطقه بسیار پرباران و پر از آب بوده است. شوک و وست نیز به این موضوع اشاره کردند که تنها در صورتی می‌توان از فرسایش آبی روی مجسمه سخن گفت که ابوالهول بین 7.000 تا 10.000 سال پیش ساخته شده باشد. مصر شناسان اما تئوری و گمانه زنی شوک در این مورد را دارای اشکالات بسیار می‌دانند و تصریح می‌کنند که طوفان‌ها و باران‌های سهمگینی که در تاریخ مصر رخ داده بسیار پیش‌تر از ساخت مجسمه ابوالهول پایان یافته‌اند. علاوه بر این چرا هیچ مدرکی دال بر صحت تئوری این دو در دیگر سازه‌های فلات جیزه وجود ندارد؟ بارندگی و فرسایش آبی نمی‌توانسته تنها مختص و محدود به این سازه بوده باشد. همچنین وست و شوک به خاطر نادیده گرفتن آلودگی‌های صنعتی و اتمسفری گسترده محلی در یک قرن اخیر مورد انتقاد قرار گرفته‌اند که سهم قابل توجهی در فرسایش این مجسمه داشته است.
یکی از دیگر افرادی که در مورد سن مجسمه ابوالهول تئوری پردازی کرده نویسنده‌ای به نام رابرت باوال است. او در سال 1989 میلادی مقاله‌ای منتشر کرده و در آن به این نکته اشاره می‌کند که اهرام ثلاثه مصر و موقعیت نسبی آن‌ها نسبت به رود نیل، نوعی هولوگرام سه بعدی را روی زمین تشکیل می‌دهد، هولوگرامی از 3 ستاره کمربند شکارچی (Orion’s belt) و موقعیت نسبی آن‌ها نسبت به راه شیری. او با استفاده از نوشته‌های گراهام هانکوک یک تئوری بسیار دقیق و پرجزییات را ترسیم می‌کند که بر اساس آن، مجسمه ابوالهول، اهرام ثلاثه مجاور آن و سنگ نوشته‌های مختلف باستانی، نوعی نقشه نجومی را شکل می‌دهند که با صورت فلکی شکارچی در ارتباط است. آن‌ها بهترین دوره مناسب برای این نقشه را به جایگاه ستارگان در سال 10.500 قبل از میلاد مسیح منتسب می‌کنند و بدین ترتیب قدمت این مجسمه را بسیار عقب‌تر می‌برند. این زمان نیز به شدت توسط مصر شناسان مورد انتقاد قرار گرفته زیرا هیچ اثر تاریخی دست سازی متعلق به چنین دورانی تاکنون در این منطقه یافت نشده است.

راهروهای مخفی مجسمه ابوالهول

افسانه‌های زیادی در مورد راهروها و دالان‌های مخفی متعلق به مجسمه ابوالهول وجود دارد. تحقیقات صورت گرفته توسط  محققان دانشگاه ایالتی فلوریدا، دانشگاه واسدا در ژاپن و دانشگاه بوستون، به شناسایی ناهنجاری‌های گسترده‌ای در اطراف مجسمه منتهی شده است، اگر چه این ناهنجاری‌ها می‌توانند کاملاً طبیعی باشند. در سال 1995 میلادی، گروهی از کارگران که در حال بازسازی یک پارکینگ در مجاورت مجسمه بودند، یک سری راهرو و تونل مخفی را یافتند که دو مورد از آن‌ها در نزدیکی مجسمه ابوالهول قرار داشتند. رابرت باووال بر این باور است که این تونل‌ها و دالان‌ها نیز همزمان با ساخت مجسمه ساخته شده‌اند. بین سال‌های 1991 تا 1993، تیم آنتونی وست در حال تحقیق و گرد آوردن شواهد برای ثابت کردن فرسایش آبی مجسمه با استفاده از دستگاه‌های لرزه نگاری، شواهدی از ناهنجاری‌هایی به شکل فضاهای خالی که به شکل دالان یا فضای باز بودند را در چند متری زیر زمین، بین دست‌های مجسمه و پهلوهای آن یافتند. پس از این کشف، اجازه تحقیقات و کاوش‌های بیشتر به تیم داده نشد.
امروزه این بنای غول پیکر و باارزش به دلیل وزش باد، رطوبت و دودی که از شهر قاهره متصاعد می‌شود در حال ویرانی است. از سال 1950 تاکنون یک پروژه مرمت و نگهداری پرهزینه و بزرگ روی این مجسمه آغاز شده اما در سال‌های اولیه از سیمان برای مرمت استفاده می‌شد که به هیچ عنوان با بافت سنگ آهکی اصلی مجسمه همخوانی نداشته و باعث صدمات بیشتر به آن شده است. در طی 6 سال، بیش از 2.000 قطعه سنگ آهکی به سازه اضافه شده و مواد شیمیایی به درون آن تزریق شده است اما این تلاش‌ها همگی با شکست مواجه شده‌اند. در سال 1988 میلادی، شانه چپ مجسمه ابوالهول در چنان شرایط بدی از فرسایش قرار داشت که تکه‌های سنگ روی آن شروع به افتادن کردند. اکنون مرمت‌های متعددی روی شانه مجسمه در حال انجام بوده و تلاش می‌شود که بخشی از خاک درون مجسمه بیرون کشیده شود. علاوه بر این، امروزه تمرکز اصلی بر روی مرمت بنا بوده و کمتر به کاوش‌ها و حفاری‌های باستان شناسی پرداخته می‌شود. به همین دلیل برای کشف برخی از اسرار مجسمه ابوالهول باید سال‌های زیادی صبر کنیم. اگرشما هم می‌خواهید به کشف اسرار دنیای باستان در جهان بروید، با پکیج تور خارجی علاءالدین تراول همراه باشید. برای مثال اگر می‌خواهید به کانادا سفر کنید، برای اخذ ویزای کانادا به سایت علاءالدین تراول مراجعه کنید. همچنین درباره بسیاری از جاذبه‌های ایران نظیر تخت جمشید، تخت سلیمان، کاخ گلستان و ... رازهای پشت پرده و اسرار حل نشده زیادی دارند. برای آن که با دیدنی های تهران، دیدنی های شیراز و دیگر شهرهای ایران آشنا شوید، با بخش جاذبه‌های وب‌سایت علاءالدین تراول همراه باشید. همچنین در وبلاگمان راجع به عجایب جهان و طبیعت و تاریخ مطالب جذابی باز نشر کرده‌ایم که می‌توانید از خواندنشان لذت ببرید و با برگ‌هایی از هزارتوی تاریخ بیشتر آشنا شوید.