کارگاه های لنج سازی قشم

یکی از کارهایی که خیلی به آن علاقه‌دارم، به عنوان یک جوان نوجوی ایرانی، سفر رفتن برای نوشتن سفرنامه است. اینکه به جاهای دور و نزدیک، مثل قشم یا دیگر جزایر خلیج فارس سفر کنم و با فرهنگ‌ها و جغرافیاهای گوناگون، از نزدیک آشنا شوم و این دانش و آشنایی را از طریق روایتگری با دیگران هم در میان بگذارم. در این مطلب قصد دارم تا شما را با هنر لنج سازی در جزیره زیبای قشم آشنا کنم تا اگر خواستید همسفر تور قشم شوید، برای تصمیم‌گیری در خصوص اینکه کدام جاذبه‌ها را ببینید راحت باشید.قشم هم مثل هر شهر دیگری از شهرهای ایران، دیدنی و شنیدنی و حس کردنی کم ندارد. جغرافیای این جزیره‌، یک اتمسفر فرازمینی را تداعی می‌کند و در بازدید از بعضی نقاط دیدنی جزیره قشم، در لحظاتی حس می‌کنید که گویی به سیاره‌ای دیگر سفر کرده‌اید. زیبایی‌ های طبیعی قشم بسیار هستند. از پرش‌های کمانی شکل و قوسی دلفین‌ها در آب‌های خلیج فارس، تا سواحل صخره‌ای و منظره طلوع مشرقی و غروب مغربی خورشید بر فراز خط افقی دریای جنوب، همگی جزئی از شگفتی‌ها و جاذبه های قشم هستند. دره ستارگان، سواحل مرجانی با ماسه‌های ابریشمی، تنگه چاهکوه یا جنگل‌ های حرا در قشم، تنها بخش کوچکی از جاهای دیدنی قشم هستند که احتمالا یا به آن‌ها سفر کرده‌اید یا اینکه درباره‌شان شنیده یا خوانده‌اید.

اما من در این مطلب نمی‌خواهم به هیچ کدام از آن‌ها بپردازم. در این مطلب، همانطور که در ابتدا هم اشاره‌ای کردم، می‌خواهم شما را با یکی از زیباترین صنعت‌های بومی قشم آشنا کنم و فقط درباره آن بنویسم، یعنی لنج و صنعت لنج سازی قشم. در یک توضیح خیلی خیلی ساده، لنج یک کشتی کوچک، یا یک قایق بزرگ باری و مسافری است که خاصه در منطقه خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، رفت‌و‌آمد می‌کند. درواقع یکی از مهم‌ترین عناصر عبور و مرور دریایی و بومی این مناطق همین لنج های سنتی هستند. نکته‌ی بسیار جالبی که دوست دارم تا اینجا به آن اشاره کنم، این است که در جنوب، به کسانی در کار لنج سازی هستند گلاف یا همان جلاف به معنی لنج‌ساز می‌گویند. دیگر اینکه لنج انواع متفاوتی دارد. از سماچ (لنج مخصوص ماهی‌گیری) تا حُوری (لنج مسافربری) و تا سَمبوک (لنجی با قابلیت باربری به قدر 100 تن)، جلافان و استادکاران لنج‌ساز، در کار ساختن قایق‌های لنجی هستند که بشود با آن‌ها به آب زد، ماهیگیری کرد یا جنس و مسافر برد و آورد. در اصل، لنج‌سازی در قشم، یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مردم بومی محسوب می‌شود که با فرهنگ و اقتصاد و اشتغال پیوندی ناگسستنی دارد. صنعتی که با نگاه کردن به آن، می‌شود به نکات متعددی درباره زیبایی‌ های جنوب و شیوه‌ی خاص معیشت مردم این نواحی از کشورمان پی‌ ببریم. من برای پیدا کردن اطلاعات بیشتر و دیدن چگونگی ساخت یک لنج در کارگاه‌ های لنج سازی، فهمیدم که باید به «روستای گوران» بروم، یعنی به روستایی که مرکز لنج سازی در قشم است. این دهکده ساحلی، در ساحل شمالی جزیره قشم قرار دارد، در نود کیلومتری شمال غربی مرکز قشم. برای رسیدن به اینجا، شما از روستاهای دیدنی دیگری به نام‌های سهیلی و طبل عبور می‌کنید. این را هم به خاطر داشته باشید که وقتی به گوران رسیدید، فاصله کمی با جنگل‌ حرا خواهید داشت.

نام گوران از واژه‌ی گبران گرفته شده که به معنی تبار زرتشتی مردم آنجا است. مناظر گوران هم، چنین حسی از حال و هوای باستانی را تداعی می‌کنند. برای مثال سد تاریخی گوران یادگار عصر ساسانیان و یکی از جاذبه های گردشگری روستای گوران از توابع شهرستان شهاب قشم محسوب می‌شود و خیلی هم پرطرفدار است. چون مناظر طبیعی و ساحلی جنوب را در پیوندی عمیق با تاریخ باستانی ایران به ما نشان می‌دهد. یکی دیگر از نقاط زیبا در گوران، چاه کاویر نام دارد که بسیار هم دیدنی است. اینجا می‌شود طبیعت مریخی و زوایای تند دره‌ها و صخره‌های قشم را از زاویه‌ای دیگر دید و تخیل را وسعت داد. چاه کاویر به شکل یک تندیس عظیم است که تمام محیط پیرامونی شما را در بر می‌گیرد. سوای مناظر و جاذبه های گوران، همانطور که پیشتر هم به آن اشاره شد، شغل محبوب اکثر مردم این روستا، لنج سازی است. اینجا بخش زیادی از جوانان و استادکاران قدیمی، در کار ساختن و تعمیرات لنج‌ های بزرگ و کوچکی هستند که سهم بسزایی در رونق گردشگری، تجارت و ماهیگیری جزیره قشم و خلیج فارس دارند. دراصل، روستای گوران، بزرگترین مرکز تولید و ساخت لنج‌ های سنتی ایران است. در گوران حس می‌کنید که همه چیز اسطوره‌ای است، لنج‌ ها از باقی چیزهای روستا اسطوره‌ای تر هستند. طوری که حس می‌کنید، مردم و جوانان روستا، هر صبح وقتی به سرکارشان می‌رسند، در کارگاه‌ های لنجسازی، به آرامی مشغول ساختن یک غول شناور و دریایی می‌شوند.

در بازدید یکی از کارگاه‌های لنج‌سازی که همگی به شیوه شناور ساخته می‌شوند، درباره مصالح و مواد اولیه ساخت لنج ‌های سنتی پرسیدم. پیرمرد صاحب‌کاری که وظیفه طراحی و نظارت بر ساخت لنج را برعهده داشت، برایم توضیح داد که عمده مصالح ساخت لنج ‌ها در گوران از منابع محلی که در نزدیکی کارگاه های لنج سازی هستند، تامین می‌شوند. مثلا از تنه‌ی درختان جنگل‌های همان حوالی، مثل ساج تهیه می‌شوند. چوب ساج، کهور و کنار بخش زیادی از الوار مورد نیاز برای ساخت لنج ها را تامین می‌کنند که در میانشان، ساج از همه مهم‌تر است. قطعات فلزی و پیچ و مهره‌ها هم از اصفهان می‌آیند. استاد عدنان لنج‌ساز اما از روند کار راضی نبود. او برایم توضیح داد که اخیرا به دلایل اقتصادی، کار ساخت لنج‌ ها به کندی پیش می‌رود. وقتی از او پرسیدم کار ساختن یک لنج در حال حاضر چقدر زمان می‌برد؟ گفت: «شاید دوسال.» نکته‌ی خیلی جالب درباره لنج ‌ها این است که آن‌ها را بدون تهیه نقشه می‌سازند. یعنی استاد کارها، نقشه‌ی 3D لنج ها را از پیش توی ذهنشان ترسیم کرده‌اند و با کمک حافظه و سواد بصری عجیبی که دارند جوان‌ها را در ساخت آن‌ها راهنمایی می‌کنند. نزدیک به هزار قطعه چوب و الوار و کلی پیچ و میخ و مهره، همگی فقط بر اساس شم خاص استاد در طراحی و ساخت کشتی چوبی کنار هم قرار می‌گیرند و با اتصالشان لنج بزرگی برای جابه‌جایی ده‌ها تن بار و مسافر ساخته می‌شود. درگفتگویی که با یکی از کارگرها داشتم، برایم توضیح داد که در قسمت پایینی لنج، اتاقکی به نام «خن» می‌سازند که در آن آب جمع می‌شود. بعد آبی را که در این اتاقک یا محفظه جمع شده است، با پمپ بالا می‌کشند و دوباره به دریا می‌ریزند. 
نمی‌دانم خن از چه کلمه‌ای گرفته شده اما خود کلمه‌ی لنج، از واژه‌ی انگلیسی launch به معنی قایق موتوری گرفته شده است. از استاد عدنان پرسیدم قیمت تمام شده یک لنج چقدر است. استاد جواب داد که بستگی به شرایط اقتصادی دارد، اما درحال حاضر، لنج‌‌هایی با اندازه متوسط بین شش تا هشت میلیارد تومان خرید و فروش می‌شوند. به او گفتم که حقیقتا هنر لنج سازی یکی از جاذبه های گردشگری روستای گوران در تور قشم است.

در آخر هم یکی دیگر از جوان‌هایی که در کار ساخت لنج کمک می‌کرد پیش آمد و شروع کرد، یکی یکی اصطلاحات مربوط به لنج سازی را برایم توضیح داد تا بیشتر با هنر لنج سازی آشنا شوم: 

شوعی که لنج های بادبان‌داری هستند که به کمک پارو حرکت می‌کند.
بگاره که لنج هایی هستند که در کنگان ساخته می‌شوند.
سمعه که لنج‌ های قدیمی بدون موتور بودند. 
جالبوت که لنج های باری بزرگ هستند و به سفینه‌‌هایی تشبیهشان می‌کنند که با بادبان در دریا حرکت می‌کنند.
بوم که بیشتر از اینکه لنج باشد، یک کشتی بزرگ مسافرتی بودند که در قدیم با آن‌ها به کشورهای دوردستی مثل یمن و عمان سفر می‌کردند. 

علاءالدین تراول هم که حامیِ گردشگری و بوم‌گردی است. ما تورهای مختلف و بسیار مناسبی برای گشت و گذار و دیدن جاذبه‌ های گردشگری جنوب ارائه می‌کنیم، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تور قشم است. پس اگر علاقه‌مند هستید تا همراه با ما به قشم سفر کنید، می‌توانید با مراجعه به وبسایت علاءالدین تراول یا تماس با همکارانمان، اطلاعات کامل تور‌ قشم ما را دریافت کنید. رزرو هتل های قشم نیز به صورت آنلاین و با تخفیف ویژه از وبسایت علاءالدین تراول امکان‌پذیر است.  به خاطر داشته باشید، هرسفری با علاءالدین تراول آسان تر است.