محرم در اردبیل

مراسم عزاداری محرم در سراسر ایران، بسیار با شور و حرارت برگزار می‌شود، بسیاری از شهرهای ایران، علاوه بر سنت‌هایی که در سراسر ایران برگزار می‌شود، سنت‌های عزاداری مخصوص به خود را دارند. اردبیل نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این مطلب از وبلاگ علاءالدین تراول می‌خواهیم مراسم عزاداری محرم در اردبیل را بررسی کنیم، شهری که به پایتخت عزاداری ایران مشهور شده و شاهان صفوی در همین شهر، مذهب رسمی ایران را به شیعه تغییر دادند. اگر می‌خواهید از نزدیک با آداب و رسوم محرم در اردبیل آشنا شوید، می‌توانید همسفر تور سرعین اردبیل علاءالدین تراول شوید. 

هفته خوانلئق (مراسم هفته خوانی)
پس از عید سعید قربان، اردبیلی‌ها به پیشواز مراسم عزاداری محرم می‌روند. همراه با حرکت کاروان سیدالشهدا (ع) به سمت کربلا، مراسم هفته خوانی یا هفته خوانلئق آغاز می‌شود. به این شکل که دسته‌های عزاداری و هیات‌ها در منازل افراد هیات جمع می‌شوند و مراسم ویژه عزاداری را در خانه‌ها شروع می‌کنند، مراسمی که هر شب انجام می‌شود و مقدمه‌ای است برای عزاداری در ماه محرم. افراد، وجود این عزاداران را در خانه خود خوش‌یمن می‌دانند

مسلم وفاتی (وفات مسلم)
اردبیلی‌ها برای شهادت حضرت مسلم، مراسم عزاداری خاص خود را برگزار می‌کنند. دسته‌های عزاداری با حضور زنجیرزنان در روز مراسم مسلم وفاتی به محله عالی قاپو می‌شوند . موکب عزاداری پس از آن در روز شهادت حضرت مسلم به محله‌ها و بازار و خیابان می‌روند و پیام آغاز سوگواری اردبیل را به گوش همگان می‌رسانند:
خبردار ای عزاداران، حسینون یاسی باشلاندی
اولونسون عالمه اعلام، حسینون یاسی باشلاندی
معنی: عزاداران و سوگواران حضرت حسین (ع) خبردار شوند که عزای مولایشان شروع شد.
به تمام دنیا اعلام می شود که عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) شروع شد

طشت گذاری (طشت قویدی)
27 ذی حجه هر سال، اذری زبان‌ها و به خصوص اردبیلی‌ها، طشت‌هایی پر از آب می‌کنند که نمادی از فرات است. این طشت‌ها را پر به مساجد و حسینیه‌ها می‌برند. در روایتی آمده است که سپاه سیدالشهدا در 27 ذی الحجه آب مشک‌هایشان را در طشت‌ها ریخته و لشکر حر و حتی اسب‌های آنان را سیراب کردند. همان روزی که سپایهان کوفه جلوی حرکت کاروان امام حسین (ع) را گرفتند. مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار می‌شد و اکنون در بخش‌هایی از تهران، آذربایجان غربی و شرقی، گیلان و مازندران میز برگزار می‌شود. در این مراسم، پس از نماز مغرب و عشا و پس از آنکه دسته‌ها به سینه زنی و زنجیرزنی پرداختند، طشت‌های برنجی و مسی را که به نقوش مذهبی منقش شده‌اند، در محل مخصوص قرار می‌دهند و آب چشمه‌ها را از کوزه‌هایی به داخل طشت می‌ریزند. دعای مخصوصی خوانده می‌شود و عزاداران نیز ار آب تشت می‌نوشند و با خود به عنوان تبرک می‌برند. گفته می‌شود قدیمی‌ترین طشت مساجد اردبیل متعلق به مسجدی به نام مسجد بازار چاقوسازان است که قدمتش به عصر شاه عباس اول می‌رسد، طشتی با نقش و نگار گیاه و ماهی که بر روی آن عبارت وقف نمود به حضرت عباس 1038 نقش بسته است. مراسم طشت گذاری اردبیل به عنوان سومین میراث معنوی ایران در سال 1391 به ثبت رسید.

عزاداری محله‌های مختلف
عزاداری در اردبیل نظم و قوانین خاص خود را دارد، سالیان سال است که مسیرهای سنتی برای این کار در نظر گرفته شده و محله‌ها تقسیم‌بندی‌های خاص خود را دارند. هر محله یک روز مشخص برای عزاداری دارد، به غیر از اولینن روز و نهمین روز از ماه محرم و روز جمعه که میان این دو روز واقع می‌شود، هر روز اختصاص به یک محله دارد، یعنی هر روز یکی از محلات شش گانه به خیابان آمده و عزاداری می‌کنند. باقی عزاداران نیز به ترتیب خاصی پشت سر این دسته حرکت می‌کنند. بازار تاریخی اردبیل، اهمیت زیادی برای دستجات عزاداری دارد. 

بازار مراسمی
مراسم بازار در محرم از دیگر آیین های عزاداری اردبیل در محرم به شمار می‌آید. هر محله برای خود یک علم و یک پرچم مخصوص بسیار قدیمی دارد که توسط یک فرد شناخته شده در جلوی دسته حرکت می‌کند. وقتی دستجات عزاداری به همدیگر می‌رسیدند، علم‌ها را به نشانه دوستی به هم می‌زدند.

شام پایلیان گونی (مراسم شمع گذاری)
شام پایلیان گونی، شام یاندرماخ یا همان مراسم شمع گذاری در تاسوعای حسینی برگزار می‌شود، به این ترتیب که مردم اردبیل در این روز اکثرا با سربند مشکی در مساجد به روشن کردن شمع می‌پردازند. این رسم را بسیاری از مردم اردبیل به جا می‌آورند و به آن اعتقاد زیادی دارند. به خصوص مادران اردبیلی برای سلامتی فرزندانشان، شمع نذر می‌کنند.

تاسوعا و عاشورا در اردبیل
تاسوعا و عاشورا، پرشورترین روزهای عزاداری محرم در اردبیل محسوب می‌شوند. از شب تاسوعا تا صبح دسته‌های عزاداری بزرگ به عزاداری می‌پردازند و به حضرت ابوالفضل توسل می‌کنند. از جمله مراسم تاسوعا می‌توان به شمع افروزی در 41 مسجد، خیمه زنی در جلوی برخی از آنها، شبیه خوانی و حرکت دسته‌های عزاداری در سطح شهر و به خصوص در بازار اشاره کرد. اکنون مقرر شده تا مراسم تاسوعا به صورت یکپارچه تنها در محله عالی قاپو برگزار شود و نوحه خوانان هر محله، به نوبت در این محل به عزاداری بپردازند. مراسم تعزیه در شب عاشورا در مساجد محله‌ها  و اطراف آنها برگزارمی‌شود. صبح عاشورا نیز مراسم قرائت زیارت عاشورا در مسجدها و تکیه‌های شهر برگزار می‌شود. برگزاری شبیه خوانی و مراسم شاخسی یا همان مراسم شاه حسین در مساجد و میدان‌های شهر از دیگر مراسم عزاداری محرم در اردبیل به شمار می‌آیند. در مراسم شبیه خوانی مردم به دور میدانی که در آن مراسم برگزار می‌شود حلقه می‌زنند و صحنه‌هایی نمادین از شهادت امام حسین (ع) و یارانش را می‌بینند. پس از آنکه نماز ظهر عاشورا به جماعت برگزار شد، نذری مردمان ادا می‌شود. بسیاری از اردبیلی‌ها در خانه و بسیاری دیگر در مساجد سفره‌های اطعام را برپا می‌کنند. مراسم شام غریبان نیز در شب همین روز در مساجد اردبیل برگزار می‌شود.

مراسم پس از عاشورا
عزاداری در اردبیل تا اربعین ادامه می‌یابد. دوازده محرم از صبح تا ظهر مراسم تعزیه و مراسم دفن نمادین شهدای واقعه کربلا هم در محلات ششگانه اردبیل و هم در  مسجد اعظم شهر برگزار می‌شود. 

نوحه خوانی در اردبیل
نوحه خوانی در اردبیل به زبان ترکی انجام می‌شود، شهرت مداحان اردبیلی در سراسر ایران نشاندهنده اهمیت برگزاری این مراسم در این شهر است. تقریبا کسی در ایران نیست که به مداحی علاقه داشته باشد و نام سلیم و رحیم موذن زاده را نشنیده باشد، بیشتر نوحه‌های این دو برادر اردبیلی به زبان ترکی است. 
مشهورترین نوحه ترکی که در رثای حضرت عباس (ع) همه ساله در مراسم محرم اردبیل خوانده می‌شود را در ادامه می‌آوریم:

کیمدی بومولایولی ایثاریدی                         رهبرونون پیروی هم یاریدی

عشق میون نوش ایدوب هشیاریدی              سایه سالوب دیده سی بیداریدی

قرب خداده گوزل اجلاسی وار                        هانسی گروهون بیله مولاسی و

  شیعه لرون حضرت عباسی وار

ظاهری بی نقصدی عالی نقوش                    محضررهبرده دایانموش خموش

ساقیه میخانه دی باده فروش                      اهل ولایه اولوب چشم وگوش

کیمسه نون عالمده بواحساسی وار               هانسی گروهون بیله مولاسی وار

   شیعه لرون حضرت عباسی وار

عشقه گوره آچدی گوزل مکتبی                    ویردی محصل لرینه منصبی

آدی ویرورجانلارا تاب وتبی                         ذاکر ایدوبدی آدونا هر لبی

باشجادبیراولماقا سوداسی وار                     هانسی گروهون بیله مولاسی وا

  شیعه لرون حضرت عباسی وار

هرسوزی شیریندی بالا بنزری                     دیده سینه مات قویوب دلبری

خوش یارادوب خالق اونا پیکری                 سایه سالارگر آچااوشهپری

قاشی کمان آی کیمی سیماسی وار             هانسی گروهون بیله مولاسی وار

       شیعه لرون حضرت عباسی وار

عزاداری اطراف اردبیل
مراسم عراداری در روستاهای اردبیل نیز با شور و حرارت برگزار می‌شود، دستجات عزاداری لباس‌های بلند مشکی می‌پوشند و جلوی مساجد و تکایا تجمع می‌کنند. مردم به زنجیرزنی می‌پردازند و یکی از پیشکسوتان با صدای بلند از مردم دعوت می‌کند تا به عزاداری بپردازند. پس از آن فردی که به دسته باشی مشهور است، صدای مظلوم حسین را با مردم تکرار می‌کند. سپس مردم که از قبل وضو گرفته‌اند در جلوی مسجد حاضر می‌شوند. دسته‌ها به تک تک خانه‌هایی که نذری می‌دهند رفته و قربانی‌ها را به آنان می‌دهند تا از آنان نذری پخته شده و به تعزیه داران نیز بدهند.
برای آنکه از نزدیک این رویدادها و مراسم عزاداری در اردبیل را ببینید می‌توانید همسفر تور اردبیل شوید و یا رزرو هتل در اردبیل را به تیم حرفه‌ای رزرو هتل های ایران علاءالدین تراول بسپارید.