سومین گنبد بزرگ جهان

درباره بلندترین گنبد جهان و گنبدهای بزرگ جهان، اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. اختلاف نظری که به خاطر وجود داشتن طول و عرض و ارتفاع هر کدام از این گنبدها، غیر منطقی به نظر می‌رسد. در این مقاله همراه علاءالدین تراول باشید تا درباره چیستی گنبدها و مهم‌ترین سازه‌های معماری ساخته شده با گنبد و همچنین گنبدهای بزرگ جهان و به خصوص سومین گنبد بزرگ جهان که در کشور ایران قرار گرفته با شما سخن بگوییم. 
گنبد چیست؟ 
گنبد سازه‌ای معمارانه است شبیه نیم کره توخالی که سقف را می‌سازد. پیش از تاریخ تاکنون، سازه‌های زیادی به شکل گنبدی ساخته شده‌اند. بله! قدمت گنبد به پیش از تاریخ باز می‌گردد. برای مثال گنبد تپه چغامیش (که محوطه‌ای باستانی است و قدمتش به 6800 سال پیش از میلاد می‌رسد)، احتمالا اولین نمونه گنبدی است که باستان شناسان از آن با خبر شده‌اند. ایگلوها (خانه‌های برفی مردمان قطب شمال) و مقبره‌های شرق باستان نمونه‌هایی از گنبدهای عجیب و غریب جهان محسوب می‌شوند. 

بزرگترین گنبد جهان، گنبد سانتا ماریا دل فیوره
اگرچه امپراتوری ساسانی، نخستین گنبدهای بزرگ را در ایران ساخته بود، اما اکنون رکورد بزرگترین گنبد جهان، نه در شرق، بلکه در ایتالیاست. از آنجایی که در دوران باروک و رنسانس، اروپا به ساخت سازه‌های گنبدی شکل علاقه پیدا کردند، شروع به ساخت گنبد در اماکن مذهبی خود کردند. گنبد کلیسای جامع فلورانس یا همان سانتا ماریا دل فیوره بزرگترین گنبدی است که تاکنون در سراسر جهان ساخته شده است. بازیلیکا دی سانتا ماریا دل فیوره که درفاصله سال‌های 1296 تا 1436میلادی به سبک گوتیک ساخته شده را نماد شهر فلورانس و یکی از بزرگترین کلیساهای ایتالیا می‌دانند. (بازیلیکا یا باسیلیکا، کلیساهایی هستند که سالن‌های دراز دارند). معمار این اثر، فیلیپو برونلسکی بوده است. 

دومین گنبد بزرگ جهان مسجد ایاصوفیه
قسطنطنیه که امروز آن را با نام استانبول می‌شناسیم دومین گنبد بزرگ جهان را در دل خود جای داده است، یعنی مسجد ایاصوفیه! مسجدی که 1400 سال پیش به عنوان کلیسای جامع ساخته شد. علاوه بر تاریخ پرفراز و نشیب استانبول، خود این سازه نیز داستان عجیب و غریبی دارد. ایاصوفیه در کمتر از شش سال ساخته شد به همین دلیل ایرادهای فنی زیادی هم داشت، سقف گنبد یک بار در زمان ساخت و بار دیگر دو دهه پس از پایان ساخت فرو ریخت! زمانی که عثمانی‌ها شهر استانبول امروزی را فتح کردند، این کلیسا با دومین گنبد بزرگ جهان تبدیل به یک مسجد شد.

گنبد سلطانیه، سومین گنبد بزرگ جهان
گنبد سلطانیه اگرچه در سطح جهانی شهرت زیادی ندارد اما داستان مرموز و عجیب و غریبی که دارد و زیبایی گنبد عظیمش، بسیاری از مسافرین حرفه‌ای را به سوی خود جذب می‌کند. گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع سومین گنبد جهان محسوب می‌شود و در ایران نیز رکورد بزرگترین گنبد آجری تاریخی در ایران را دارد، گنبدی که الهام بخش ساخت کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و تاج محل بوده و مانند آن‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این گنبد 700 ساله، 1600 تن وزن دارد و در طی این همه سال تنها 8 سانتی‌متر نشست کرده است. البته نباید فراموش کرد که این گنبد نخستین گنبد دوپوسته جهان است! برخی این سازه را الهام گرفته از مقبره سلطان سنجر در مرو می‌دانند. سه هزار کارگر در طی مدت ده سال ‏تلاش کردند تا ‏گنبد سلطانیه را بسازند. 
این شاهکار معماری سه طبقه دارد و نمای زیبایی که دارد از معماری سلجوقی الهام گرفته است. اگر چه بنا در قسمت همکف و طبقه یکم، مستطیل است اما در طبقه دوم و سوم، پلان بنا به شکل هشت ضلعی در می‌آید، هشت ضلعی‌هایی به ارتفاع 17 متر!
هنوز کاملا مطمئن نیستیم که چرا این بنا به شکل هشت ضلعی ساخته شده اما با توجه به اهداف مذهبی ساخت بنا، عده‌ای این عدد هشت را الهام گرفته از هشت در بهشت می‌دانند. عده‌ای نیز آن را مربوط به ساعت خورشیدی بنا می‌دانند که درباره آن صحبت خواهیم کرد. نکته جالب دیگر این بنا این است که برای آن 110 پله طراحی کرده‌اند، که در حروف ابجد با نام حضرت علی (ع) هم معنی است. 

اما چرا حضرت علی (ع)؟ الجایتو حاکم مغول در ابتدا مسلمان نبود و زمانی که ساخت گنبد به نیمه رسیده بود، مسلمان شده و نام خود را سلطان محمد خدابنده گذاشت. او پس از مسلمان شدن، به نجف رفت تا حضرت علی (ع) را زیارت کند. او به دلیل علاقه بیش از حدش به این امام، تلاش کرد تا قبر آن حضرت را با خود به سلطانیه بیاورد. اما عالمان شیعه با این کار او سخت مخالفت کردند و او را از انجام این کار منع کردند. به همین دلیل، سلطان محمد خدابنده بخشی از تربت نجف و کربلا را با به سلطانیه آورد تا در ساخت گنبد از آن استفاده کند.  این گنبد که قرار بود مقبره امام علی (ع) باشد، بعدها محل دفن خود سلطان محمد خدابنده شد. البته برخی نیز اعتقاد دارند، او در کوه‌های اطراف دفن شده است. 

بخش های متفاوت سازه سومین گنبد بزرگ جهان
بدنه ساختمان گنبد سلطانیه، آجر است، گنبد نیز روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی دارد. این کاشی‌ها به شیوه معرق کاری در بنا کار شده‌اند. 
تربت خانه در قسمت جنوبی بنا ساخته شده، سوره ملک با خط کوفی و خط ثلث در دیورهای محراب این بخش با تربت امام حسین (ع) در کربلا نگاشته شده است. زیبایی تربت خانه گنبد سلطلانیه، به کاشی‌های طلایی و هشت گوشش نیز مدیون است. سردابه در ضلع جنوبی تربت خانه واقع شده و احتمالا زمانی برای دفن پادشاهان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نتایج پژوهشی، هیچ قبری را در این محل نشان نمی‌دهد اما برخی مورخان همچنان عقیده دارند که سلطان محمد خدابنده در این سرداب دفن شده است. کتیبه هایی از آیات قرآن در بسیاری از جاهای بنا به چشم می‌خورد. سوره فتح، آیت الکرسی و سوره اخلاص، ذکر سبحان الله و... از جمله کتیبه‌های گنبد سلطانیه محسوب می‌شود. نورگیرهای بنا نیز به نوعی نقش ساعت را داشته‌اند و حتی زمان نماز ظهر را از روی نوری که از سوراخ اصلی گنبد به داخل می‌تابیده تعیین می‌کردند. نوری که از پنجره‌های بزرگ به درون می‌تابید، نشانگر ساعت و نوری که از پنجره‌‌های کوچک به درون می‌تابید، نشانگر دقایق بوده‌اند!!! اینن بنا همچنین هشت ایوان و هشت مناره نیز دارد. 

و اما مهمترین بخش ساختمان گنبد سلطانیه یعنی گنبدخانه!  گنبد ارتفاعی در حدود 48 و نیم متر دارد. قطر دهانه داخلی آن نیز 25 و نیم متر است. همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، این گنبد نخستین گنبد دوپوسته جهان است و 160 سانتی متر ضخامت دارد. بین دو پوشته گنبد، 60 سانتی متر فضای خالی قرار گرفته که سبب شده این گنبد در برابر زلزله مقاومت کند. فضای داخلی گنبدخانه نیز به شکلی طراحی شده تا انتقال وزن گنبد به بن ساختمان به خوبی صورت بگیرد، حدود 200 تن بار!
گنبد سلطانیه در کجا قرار دارد؟ آدرس سلطانیه در استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان اریباد است. 
اگر قصد دارید با این شاهکار معماری جهان آشنا شوید، می‌توانید همسفر تور زنجان گنبد سلطانیه علاءالدین تراول باشید. در این تور از دیدنی های زنجان و دیدنی های سلطانیه بازدید خواهیم کرد و سری به موزه مردان نمکی زنجان و بنای رختشویخانه خواهیم زد. بهترین زمان سفر به این شهر، بهار و تابستان است. البته اگر عاشق شکم گردی و نوش جان کردن طعم‌های مختلف هستید، در زمان برگزاری جشنواره آش زنجان به این شهر سفر کنید. چنین اگر به زنجان گردی علاقه دارید می‌توانید لیست رستوران های زنجان را در سایت علاءالدین تراول ببینید و با توجه به سلیقه خود یکی از آن‌ها را انتخاب کرده و حتی آن را به صورت آنلاین از ما رزرو کنید. برای اقامت در زنجان پیشنهاد ما به شما هتل بزرگ زنجان است. البته زنجان، هتل های خوب دیگری نیز نظیر هتل پارک، هتل پیام و هتل جهانگردی نیز دارد. اگر دوست دارید اقامت در هتل های سنتی را تجربه کنید، هتل سنتی ددمان زنجان در خدمت شما خواهد بود.