شهر باستانی زرک (دهانه غلامان) در زابل

شهر زرک یکی از شهرهای باستانی ایران در دوره هخامنشیان است که سرنوشت جالبی دارد. شهری که نامش در 6 کتیبه هخامنشی ذکر شده و پس از اسلام لقب دهانه غلامان (دروازه ورود بردگان) گرفت. برای آنکه ا این شهر آشنا شوید باید کمی در خصوص تاریخ برایتان بگوییم و بگوییم چرا این شهر را تنها شهر پایتخت نشین هخامنشی ایران که سالم مانده است می‌دانیم. هخامنشیان دو پایتخت داشتند، پایتخت زمستانه (شوش) و پایتخت تابستانه (اکباتان). شاید خیلی‌ها تصور کنند تخت جمشید، پایتخت هخامنشیان بوده است اما چیزی که امروزه می‌دانیم آن است که تخت جمشید (پارسه) محلی برای بار عام بوده است. قلمرو هخامنشیان بسیار گسترده بوده (از رود سند تا دانوب در اروپا و همچنین از اسیای میانه تا شمال شرقی آفریقا) و به همین دلیل آن را به چندین ساتراپ یا سرزمین تقسیم‌بندی کرده بودند. مردمان هر ساتراپ، فرهنگ مشابه یکدیگر داشتند و هر ساتراپ، برای خودش یک فرماندار داشته است. تفاوت این پادشاهان با شاه مرکزی در ضرب سکه طلا بوده است.، زرک که آن را را با نام‌های زرکا، زرنکای، زرنگ، زرنج (با زرنج پایتخت افسانه‌ای سیستان تفاوت دارد) نیز می‌شناسند، پایتخت سیزدهمین ساتراپ هخامنشیان محسوب می‌شود. در متون یونانی به این شهر درانگیانا یا درانجانای نیز می‌گویند. نام این شهر را می‌توانید در کتیبه‌های تخت جمشید، بیستون و نقش رستم ببینید. 
شهر زرک، یک تفاوت با دیگر شهرهای هخامنشی دارد: تنها شهر دوران باستان است که از روی نقشه و اصول مهندسی ساخته شده، و این یعنی نقشه آن از قبل کشیده شده، تمام اصول معماری و شهرسازی در آن رعایت شده است. بنابراین زرک، شهر کوچکی نبوده که کم کم بزرگ و تبدیل به پایتخت شود. نقشه شهر را با دلایل خاص از قبل کشیده‌اند و با دلایل خاص آن را ساختنه‌اند. بازه‌ای که این شهر در آن زندگی وجود داشته است، حدود 250 تا 300 سال تخمین زده می‌شود. بعد با زمانبندی شهر را تخلیه کرده‌اند، دلیل تخلیه شهر بر ما پوشیده است و تنها چیزی که می‌دانیم عدم وجود جنگ، آتش‌سوزی و دیگر بلایای طبیعی برای تخلیه شهر است، چرا که در این شهر بسیار بزرگ 160 هکتاری، هیچ آثاری از گذشتگان پیدا نشده است و تمام اشیا را از شهر بیرون برده‌اند اگر به دیدن این شهر بروید تنها می‌توانید اتاق‌ها، آسیاب‌ها، کوره‌ها، سنگ ساب، سنگ اسیاب، ابزار سایش و دیگر انواع ابزار کار را ببینید. شاید خشک شدن بستر رودخانه هیرمند در تخلیه شهر اثرگذار بوده اما این نیز تنها یک گمانه است. بناهای حکومتی، بناهای مسکونی، معبد، زندان و یخچال از بخش‌های به جای مانده در این شهر باستانی به شمار می‌روند که همگی از خشت ساخته شده‌اند. معبد زیباترین بخش این شهر باستانی است و سقفی گنبدی و ضربی دارد. آبراهه‌ها، محله‌های صنعتی و نظامی از دیگر بناهای موجود در این شهرند. بناها به شکل بسیار هوشمندانه‌ای با توجه به اقلیم منطقه ساخته شده‌اند، برای مثال جهت تمام در خانه‌ها در ضلع جنوبی ساختمان قرار می‌گرفت تا بادهای مشهور 120 روزه سیستان به آنها آسیبی نزند. کاوش‌های باستان شناسی این گنجینه ایرانی را در سال 1960 به ما شناساند، جایی که زیر توده‌ای از شن‌های صحرایی پنهان بود. اگر می‌خواهید به زرک یا همان دهانه غلامان بروید می‌توانید به دو کیلومتری روستای پلکانی قلعه نو و 44 کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان بروید. فراموش نکنید چاه نیمه، شهر سوخته و موزه تخصصی آن و کاروانسرای فرنگی در نزدیکی این منطقه را ببینید. تور شهر سوخته سیستان؛ بهشت باستان شناسان با راهنمای مجرب و باتجربه علاءالدین تراول می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌های شما برای شناخت بیشتر این منطقه فراموش شده ایران باشد. پس همراه تورهای ایرانگردی ما باشید.