رقص گیلکی را بیشتر بشناسیم

رقص ایرانی جزئی از فرهنگ این مرز و بوم است که نامش در کنار رقص های معروف دنیا می‌درخشد. فرهنگ مردم ایران از دیرباز با موسیقی و آواز و رقص پیوند داشته است و این پیوند در هر گوشه از ایران نمود خاص خود را دارد. این تفاوت، یا بهتر است بگوییم تنوع در بین رقص اقوام مختلف ایرانی، باعث جذابیت هرچه بیشتر آن می‌شود. رقص ایرانی انواع گوناگونی دارد؛ از رقص آیینی گرفته تا رقص سنتی، رقص محلی، رقص معاصر و غیره، در شمار رقص ایرانی قرار می‌گیرند. رقص‌های محلی ایرانی، همگی ریشه در سنت‌ها، آیین، اعتقادات و فرهنگ اقوام ایرانی دارد که به خوبی، نشان‌دهنده روح جمعی و میراث فرهنگی هر قوم خواهد بود. رقص لری، آذری، رقص کردی، رقص سیستانی، خراسانی و رقص قاسم آبادی هر کدام متعلق به یک قوم ایرانیست که نمادی اصیل از مردم آن قومیت به شمار می‌رود و خوشبختانه، بسیاری از آن‌ها حتی تا امروزه نیز زنده هستند. آنچه قصد داریم در این مقاله از وبلاگ علاءالدین تراول به آن بپردازیم، معرفی یکی از رقص‌های محلی ایران به نام رقص گیلکی یا قاسم آبادی است و پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این نوشتار همراه ما باشید.
رقص گیلکی یا رقص قاسم آبادی
رقص محلی یا رقص فولکلور، نوعی از رقص‌ها و حرکات موزون‌اند و به رقص عامه مردم گفته می‌شود که بازتاب جغرافیا، آب و هوا، موسیقی، نحوه زندگی، باورها و تاریخ مردم است. یکی از این رقص‌ها، رقص قاسم آبادی است. رقص قاسم آبادی، رقصی متعلق به زنان است که نمادی اصیل از رقص مردم گیلان به شمار می‌رود، نوعی رقص محلی ایرانیست که ریشه آن به روستای قاسم آباد در استان گیلان می‌رسد. این روستا از توابع بخش چابکسر شهرستان رودسر است که به دو قسمت قاسم آباد علیا و قاسم آباد سفلی تقسیم می‌شود. رقص گیلکی که از این دیار سرچشمه می‌گیرد، نمادی از فرهنگ مردم گیلان است و هر یک از حرکات آن بیانگر عملی است که در زندگی روزمره مردم انجام می‌گردد. در واقع رقص قاسم آبادی را می‌توان نمایشی از موسیقی، رنگ، پوشش و دعای مردم گیلان دانست که در زمان کشت و برداشت برنج انجام می‌دادند.

رقص گیلکی که رقصی شاد است، به دو قسمت رقص آقایان و رقص بانوان تقسیم می‌شود ولی امروزه رقص قاسم آبادی، با رقص بانوان شناخته می‌شود. رقص گیلکی آقایان اما متفاوت است و بیشتر نمادی از پیروزی مردان در رقابت‌هایی مانند کشتی خواهد بود. در این رقص که به آن "پابازی" میگویند، در حالی که سازهای سرنا و نقاره نواخته می‌شود، مردها دست‌ها را به کمر می‌زنند و با پیش و پس کردن پاها، به پای‌کوبی می‌پردازند.
در عمده قسمت‌های رقص قاسم آبادی، بانوانی را می‌بینیم که مراحل کار و کشت و برداشت در شالیزارها را نمایش می‌دهند، رقصی شاد به همراه موسیقی محلی گیلانی که به همراه آن، حرکات موزون مختلفی که نشان‌دهنده دعا هنگام کار، کاشت برنج، درو، جمع کردن محصول، رفع خستگی و پای‌کوبی است، انجام می‌شود. هر حرکت در رقص شمالی، معنی و مفهوم خاص خود را دارد و کمتر حرکتی می‌بینیم که نشانگر چیزی نباشد. این رقص سراسر شور و شوق است در ترکیب با رقص مردان، هماهنگی و پیوستگی زن و مرد را در اقوام شمال کشور نشان می‌دهد که دوشادوش یکدیگر به کار و تلاش برای امرار معاش می‌پرداختند. شما در هیچ جایی حرکات موزون شمالی را با موسیقی آرام و غمگین پیدا نخواهید کرد، ماهیت رقص گیلکی، شاد بودن آن است و رقصندگان همیشه لبخند بر لب دارند و سراپا شور و شوق هستند. در واقع می‌توان گفت این ویژگی‌ها تا امروز نیز در فرهنگ مردم گیلان دیده می‌شود؛ زنان و مردان همپای همدیگر هستند و به طور کلی زندگی را آسان می‌گیرند و هیچ‌گاه از شادی دریغ نمی‌کنند.

لباس قاسم آبادی، عنصر اصلی این رقص به شمار می‌رود و می‌توان گفت لباس محلی، به رقص گیلکی اصالت می‌بخشد. اگر بخواهیم جزئیات این رقص را به ترتیب شرح دهیم باید بگوییم که رقص قاسم آبادی ابتدا با نیایش پروردگار آغاز می‌شود. قبل از آغاز مراحل کشت برنج، گیلانیان خدا را عبادت می‌کنند و بابت فراهم بودن امکان کشت و زرع، شکر او را به جای می‌آورند. این قسمت از رقص بیشتر با حرکات دست همراه است و به سمت بالا و رو به آسمان کشیده می‌شود. بعد از نیایش، به مرحله کاشت در رقص گیلکی می‌رسیم. در این قسمت شاهد حرکات تند و چرخش‌هایی دایره‌ای شکل هستیم و در بخش دیگر آن، حرکات موزونی به صورت نمادین، کاشت نشاء برنج در شالیزار را نشان می‌دهد که رقصندگان با هنرمندی تمام انجام می‌دهند. بعد از کاشت وارد مرحله داشت می‌شویم، در این قسمت از رقص، چرخش‌ها و حرکات اندکی کندتر می‌شوند و مراحل حفظ و نگهداری شالیزار اجرا می‌شود. پس از آن به مرحله برداشت می‌رسیم که در آن، رقصندگان مرحله جدا کردن برنج از ساقه و پوسته را به صورت نشسته و ثابت انجام می‌دهند و پس از پایان این مرحله رقص ادامه می‌یابد و حرکاتی شاد به معنی پای‌کوبی و شکر خداوند بعد از برداشت برنج، اجرا می‌گردد. یکی از عناصر رقص قاسم آبادی، "دست سِنج" است. در این حالت رقصنده در هرکدام از دست‌های خود دو استکان را می‌گیرد و با به هم زدن آن‌ها صدایی تولید می‌شوند که می‌بایست با ریتم رقص هماهنگ باشد.
حسین اسماعیل پور، مردم شناس گیلانی در خصوص رقص قاسم آبادی می‌گوید:
«رقص قاسم آبادی در سه حلقه اجرا می‌شود: حلقه اول بزرگ‌تر است و به صورت چرخش‌های سریع انجام می‌شود، حلقه بعدی که برای مرحله داشت است، کوچک‌تر می‌شود و در نهایت حلقه سوم از همه کوچک‌تر خواهد بود. این حلقه‌ها در ادامه مراحل رقص بزرگ‌تر می‌شوند و ادامه می‌یابند تا به مرحله نیایش و شکر خداوند می‌رسد.»

لباس قاسم آبادی، عنصر اصلی رقص گیلکی
همان‌طور که گفتیم، رقص گیلکی با لباس محلی گیلان معنی پیدا می‌کند. این لباس را که رقصندگان رقص گیلکی هنگام رقص به تن می‌کنند، لباس محلی روسای قاسم آباد محسوب می‌شود که از دیرباز بر تن مردمان این دیار بوده است. این لباس سراسر رنگ است و درخشندگی و امروزه به عنوان نماد لباس محلی گیلان شناخته می‌شود و در بسیاری از فروشگاه‌های صنایع دستی گیلان و در مجاورت بسیاری از جاذبه های گردشگری رشت و دیگر شهرها، می‌توانید، نمونه‌ای از آن را ببینید، بخرید و یا با پوشیدن آن‌ها، عکس‌هایی به یادگار بگیرید. لباس محلی قاسم آبادی که خود به عنوان یکی از جاذبه های گیلان شناخته می‌شود، در چند قسمت تشکیل شده است که در ادامه شرح می‌دهیم. لباس محلی قاسم آبادی برای خانم‌ها از سه قسمت اصلی تقسیم می‌شود، دامن، پیراهن و جلیقه.
-    دامن که محلی‌ها به آن تنبان یا شلار می‌گویند، رنگارنگ است و برای دوخت آن حدود 10 الی 15 متر پارچه به کار می‌رود و بسیار پر از چین دوخته می‌شود. بر روی این دامن، نوارهای رنگی که اغلب رنگ‌هایی شاد و سرزنده دارند، دوخته می‌شود. جالب است بدانید که این رنگ‌ها در لباس مجردها و متأهل‌ها متفاوت است. به گونه‌ای که رنگ نوارها در لباس مجردها، شادتر و روشن‌تر است و در لباس بانوان متأهل، معمولاً از رنگ‌های ساده‌تر و نوارهای رنگی تیره‌تر استفاده می‌شود. به عقیده برخی مردم شناسان گیلان، مراسم رقص قاسم آبادی گاه اوقات به منظور آشنایی جوانان مجرد با یکدیگر نیز به حساب می آمد.
-    پیراهن که تا روی دامن قاسم آبادی را فرامی‌گیرد. پیراهن‌های لباس قاسم آبای اغلب از رنگ‌های شاد و پارچه ساتن تهیه می‌شوند و بر روی سر آستین و لبه پایینی لباس را با نوارهای زری و روبان که روی آن‌ها دوخته می‌شوند، تزئین می‌کنند.
-    جلیقه نیز عضو دیگر لباس قاسم آبادی به شمار می‌رود. جلیقه‌ها اغلب به صورت جلو باز تهیه می‌شوند و رنگ اغلب آن‌ها مشکی و تیره است. برای تزئین جلیقه‌ها از سکه، نوار رنگی و دوخت‌های تزئینی نیز استفاده می‌شود.
علاوه بر این سه قسمت اصلی، لباس قاسم آبادی روسری‌هایی نیز دارد، قسمتی از این روسری پارچه‌ای است که زنان قاسم آبادی دور سر خود می‌بندند و روسری توری دیگری روی آن می‌اندازند که اغلب رنگ‌های شاد دارد. رنگ لباس‌های قاسم آبادی، از طبیعت الهام گرفته شده است و هیچ‌گاه رنگ‌های تیره در آن به صورت غالب استفاده نمی‌شود. رنگ‌های قرمز، سفید، زرد، سبز بیشتر به چشم می‌خورد و رنگ‌هایی همچون بنفش یا مشکی، کمتر استفاده می‌شود.

 موسیقی گیلان و پیوند آن با رقص شمالی
موسیقی سنتی گیلان، ریشه در تاریخ طولانی و فرهنگ مردم گیلان دارد در طول قرن‌ها، مردم این خطه با یاری موسیقی، نا ملایمت‌ها و سختی‌ها را پشت سر گذاشته‌اند. به همین دلیل موسیقی سنتی گیلان، نغمه‌های مختلفی از شادی، جنگ‌ها، ناملایمات و نواهای کوچه و بازار را در دل خود جای داده است. شاید بتوان گفت در موضوعات غم‌انگیز موسیقی گیلانی نیز، رگه‌هایی از شادی را می‌توان پیدا کرد. موسیقی گیلان، هنرمندان ارزشمندی را پرورش داده است و ماندگارترین آثار را در ژانر شاد و چه غمگین، از خود به جا گذاشته‌اند. اما رقص گیلکی با موسیقی شاد گیلانی همراه است و در واقع مکمل یکدیگرند. مراحل کشت و برداشت برنج در این رقص به وسیله‌ی موسیقی شاد گیلکی اجرا می‌شود. ترانه "رعنا" یکی از معروف‌ترین ترانه‌های گیلکی، از دیرباز همراه رقص گیلکی بود و حتی امروزه نیز طرفداران زیادی پیدا کره است. آهنگ محلی دیگر، به نام "آها بوگو" نیز ترانه‌ی دیگری است که در موسیقی فولکلور مردم گیلان جای دارد و رقص گیلکی با اهنگ اها بگو شور و هیجان خاصی به خود می‌گیرد. موسیقی و رقص گیلکی به عنوان میراث فرهنگی بزرگ گیلان شناخته می‌شود که می‌بایست در حفظ و پاسداشت آن کوشا باشیم.

در این مقاله از وبلاگ علاءالدین تراول با رقص گیلکی، موسیقی گیلانی و لباس معروف گیلک‌ها هنگام رقص آشنا شدید. این خطه سرسبز شمال کشور، تاریخ و فرهنگی غنی دارد و به خوبی توانسته در جامعه امروزی مردمانش، نمود پیدا کند. تلفیق این فرهنگ ناب با طبیعتی بکر و منحصر به فرد، باعث شده تا هرساله گردشگران و ماجراجویان زیادی، راهی سفر به این دیار شوند. پیشنهاد می‌کنیم با سفری به گیلان، فرهنگ و هنر مردم این استان را بیشتر بشناسید و گذری در تاریخ گیلان داشته باشید. اگر قصد سفر به گیلان را دارید، برای رزرو هتل های رشت و دیگر شهرهای این استان می‌توانید روی کارشناسان علاءالدین تراول حساب کنید. با شرکت در تور گیلان علاءالدین تراول، در کنار راهنمایان تور مجرب و با برنامه سفری مهیج، به دیدن زیبایی‌های استان گیلان خواهیم رفت و این خطه از ایران را با هم کشف می‌کنیم. کافیست با شماره 02174495 تماس بگیرید و اطلاعات مختلف تورهای ایرانگردی را از تیم ما بخواهید.