چغازنبیل؛ یادگار تمدن کهن ایران زمین

شکوه تاریخ و تمدن ایران زمین بر هیچ کس پوشیده نبوده و آثار باستانی در جای جای این سرزمین کهن، گواهی بر این ادعای بی چون و چرا دارد. اما در میان این آثار باستانی، چغازنبیل ۳ هزار ساله؛ از تاریخی‌ترین دیدنی‌های شوش، اولین اثر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. اگر به گشت‌و‌گذارهای ماجراجویانه و سفر به دل تاریخ علاقه دارید، در ادامه این مطلب با علاءالدین تراول همراه باشید و با چغازنبیل یا زیگورات دوراونتاش بیشتر آشنا شوید. 

چغازنبیل کجاست؟
چغازنبیل در استان خوزستان و ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش قرار گرفته است. برای رسیدن به این اثر تاریخی باید از مسیر جاده شوش-اهواز استفاده کنید یا از طریق جاده کشت و صنعت کارون یا همان جاده شوشتر به هفت‌تپه می‌توانید به آن برسید. نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به چغازنبیل ایستگاه هفت‌تپه و نزدیک‌ترین جاذبه‌های دیدنی به آن معبد دانیال شوش در ۴۲ کیلومتری و سازه‌های آبی شوشتر در ۴۵ کیلومتری آن است. در ۲ کیلومتری چغازنبیل نیز می‌توان از رودخانه دز دیدن کرد. 

تاریخچه چغازنبیل
بر اساس تحقیقات باستان‌شناسی و آجرنوشته‌ها و کتیبه‌هایی که از این اثر تاریخی شگفت‌انگیز به دست آمده، تاریخچه ساخت زیگورات چغازنبیل به ۳۳۰۰ سال گذشته بازمی‌گردد. در واقع شهر باستانی اطراف این زیگورات به وسعت ۱۰۰ هکتار، به دستور یکی از قدرتمندترین پادشاهان ایلامی به نام اونتاش گال در ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد بنا شده بود که چغازنبیل مهم‌ترین و مرتفع‌ترین بنای باقی‌مانده از آن شهر است. در یکی از کتیبه‌هایی که حکایت از این موضوع دارد، آمده است:
"من اونتاش نپيريشا با آجرهای طلايی رنگ، نقره‌ای رنگ، سنگ‌های عقيق سياه، سنگ‌های سفيد و سنگ‌های... اين معبد مطبق را ساختم و به خدايان نپيريشا و این‌شوشینیک از محله مقدس هديه كردم. كسی كه آن را ويران كند و كسی كه آجرهای آن را منهدم كند، کسی كه طلا و نقره‌اش را، سنگ‌های عقيق سياه، سنگ‌های سفيد و سنگ‌های... و آجرهايش را بر دارد و به محل ديگری ببرد، باشد كه نفرين خدايان محله مقدس نپيريشا، اينشوشينک و كريريشا بر سرش نازل شود و باشد كه نسل او در زير خورشيد برچيده شود."

هزاران کتیبه بر روی آجرها و سایر آثار و اشیای این زیگورات به خط و زبان عیلامی نوشته شده که تا کنون ۶۵۰۰ قطعه از آن‌ها خوانده شده‌اند و در تمامی آن‌ها نام اونتاش گال به چشم می‌خورد. بر اساس کتیبه‌ای دیگر، در سال ۶۴۰ پیش از میلاد شهر باستانی آن به دستور آشور بانی پال (پادشاه آشوری‌ها)، در جنگ با هومبان هالتاش (آخرین شاه ایلام)، ویران شد. در کتیبه چنین متنی نوشته شده است:
"من زیگورات شوش را که از آجرهایی با سنگ لاجورد لعاب شده بود، شکستم … معابد عیلام را با خاک یکسان کردم … شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم … ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آن جا رخت بربست..."

زیگورات که در زبان سومری‌ها آن را زیقورات و در زبان ایلامی‌ها زیقورتو می‌نامیدند، معبدهایی مطبق برج مانند بودند که در زمان بابلی‌ها و آشوری‌ها در بین‌النهرین و در زمان ایلامی‌ها در ایران ساخته می‌شدند و آن‌ها اعتقاد داشتند که طبقه‌های زیگورات انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند. نام چغازنبیل نیز برگرفته از دو کلمه محلی "چغا" که در لری به معنی تپه است و "زنبیل" که به معنی سبد است. علت این نام‌گذاری در زبان محلی مردم منطقه و پیش از کاوش‌های باستان‌شناسی آن بازمی‌گردد که این معبد یک تپه بزرگ به شکل یک سبد برگشته بود و به چغازنبیل معروف شده بود. اما نام اصلی آن بر اساس کتیبه‌های به دست آمده، به زبان ایلامی "ال اونتاش" و به زبان اکدی "دور اونتاش" است. 

معماری چغازنبیل
زیگورات چغازنبیل با معماری کاملا هوشمندانه، یک بنای خشتی است که روی آن با آجر پوشانده شده است. این بنا به صورت مربع در ابعاد ۱۰۵ در ۱۰۵ و در ۵ طبقه ساخته شده است که ۵۲ متر ارتفاع داشته اما در حال حاضر تنها دو و نیم طبقه آن به ارتفاع ۲۵ متر باقی مانده است. وجه تمایز این زیگورات با نمونه‌های مشابه در زیگورات‌های بین‌النهرین در پی همه طبقات بوده که در چغازنبیل همه طبقات از کف طبقه اول شروع شده‌اند. در طبقه آخر یک اتاق وجود داشته که معبد کوچک اعلی یا کوکونوم بوده است که به ناپیریشا تقدیم شده بود و تنها افراد والامقام و کاهنان اجازه ورود به آن را داشتند. 

در ورودی‌های این بنا مجسمه حیوانات به عنوان نگهبان زیگورات قرار داشتند که اکنون دو نمونه کشف شده آن‌ها در موزه هفت‌تپه و موزه ایران باستان موجود است. از دیگر ویژگی‌های بنای چغازنبیل وجود ناودان‌های پوشیده از گچ و قیر بوده تا آب باران آسیب کمتری به بنا وارد کند. صحن و حیاط اطراف زیگورات به چهار بخش تقسیم شده که هر کدام برای امری خاص مانند تجمع افراد عادی، نصب کتیبه‌ها و مجسمه‌ها، سکوهای اهدای نذورات، صحن دسترسی به معبد اعلی، صحن قربانی کردن حیوانات و ... کاربرد داشته‌اند. 
در نظر گرفتن عوارض طبیعی مانند احتمال طغیان رودخانه دز در نزدیکی بنا، داشتن چشم‌انداز زیبا از شهر باستانی شوش، منطبق بودن اضلاع زیگورات با جهت‌های اصلی جغرافیایی، وجود سازه آبی یا سیستم دفع آب در بنا و به کارگیری اشیای شیشه‌ای در درها و پنجره‌های معبد بخشی از شگفتی‌های معماری زیگورات چغازنبیل هستند. 

کلام آخر
اگر می‌خواهید سفری جادویی به اعماق تاریخ را تجربه کنید، پیشنهاد می‌کنیم با تور خوزستان علاءالدین تراول همراه شوید و از شگفتی‌های اهواز، شوش و چغازنبیل دیدن کنید. علاوه بر مراجعه حضوری به دفتر علاءالدین تراول در برج آرتمیس فرمانیه، شماره تماس ۰۲۱۷۴۴۹۵، راه دیگر ارتباطی شما با کارشناسان متخصص و مجرب ما است. همچنین می‌توانید برای اطلاعات گردشگری مورد نیاز و رزرو آنلاین هتل‌های اهواز، پرواز، سی‌آی‌پی فرودگاه اهواز و سایر خدمات به وب‌سایت علاءالدین تراول مراجعه کنید.