جشن مهرگان؛ پیشینه و آیین ها

  از گذشته تا کنون جشن ها و مراسمی در ایران برگزار می‌شود که هر کدام در سراسر دنیا و شهرهای ایران طرفداران خاص خودش را دارند. هر یک از این جشن ها بر اساس فلسفه‌ای خاص به وجود آمده و در فرهنگ ما ریشه دوانده‌اند که همه‌ی آنها شادی آورند و شور و شعف را در دل مردمان هر دیاری می‌نشانند. ایران به سبب داشتن تاریخ کهن، همواره جشن‌هایی را به خود دیده که برخی از این جشن‌ها همانند عید نوروز، روز به روز جان بیشتری گرفته‌ و به بهترین شکل به ما رسیده‌ و هر ساله در زمان خود به بهترین شکل ممکن برگزار می‌شوند، همچنین برخی دیگر هم مثل جشن سده و جشن مهرگان زیر گرد و غبار فراموشی دفن شده و از یاد رفته‌ و فراموش شده‌اند.

جشن مهرگان (پیشینه و آیین ها)
جشن مهرگان یا جشن مهر یکی از بزرگترین جشن‌های ایرانیان است که در مهرروزِ برج مهر برگزار می‌شود. این جشن یکی از همان جشن‌هایی است که هنوز هم شکوه خاص خودش را دارد و در میان زرتشتیان ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است. جشن باستانی مهرگان یکی از جشن‌های کهن ایرانیان به شمار می‌رود که به ایزدمهر، ایزد دوستی و پیمان نسبت داده شده است. پیشینه این جشن به هزاره دوم پیش از میلاد بر می‌گردد و بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارد. جشن مهرگان همه ساله در شانزدهمین روز از ماهِ مهر به شکل باشکوهی برگزار می‌شود و بنابر سنت زرتشیان، ایزدمهر حامی و نگهبان پیمان، دوستی و عدالت بوده و به پاسداشتِ همین روز، جشنی سراسر نور و گرما و شعف و شادی توسط زتشتیان ایران برگزار می‌شود که همگان را به وجد می‌آورد، برگزاری مراسم جشن مهرگان به قدری زیباست که بسیاری برای دیدنش راهی سفر به شهرهای کرمان، یزد و ... می‌شوند. چرا که زرتشتیان با برگزاری مراسم مهرگان به مقابله با سرمای زمستان و تاریکی شب می‌روند و با گرما و نور آتش آن را جشن می‌گیرند.

جشن مهرگان چندم مهر است؟
زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و فصل پاییز بوده است و این شیوه دستِ کم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالا تا اواخر دوره اشکانی نیز دوام داشته است. اما از زمان ساسانیان، جشن مهرگان از 10 مهر به 16 مهر انتقال یافت. این جشن متعلق به فرشته بزرگ مهر و برابر با مهر روز (شانزدهم مهر) است که بسیار فرخنده و زيباست و در گذشته ميان ايرانيان مقامی بسيار ارجمند در حد نوروز داشت و همانگونه که ايرانيان نوروز را به واسطه پايان سرما و آغاز بهار جشن می گيرند، مهرگان را نيز در نيمه دوم سال و با پايان فصل گرما و شروع سرما جشن می‌گرفتند که آداب و رسوم آن بسيار شبيه به نوروز است و همانطور که نوروز را به  پادشاه افسانه‌ای ايران جمشيد نسبت می‌دهند، مهرگان را هم به فتح و پيروزی فريدون و ديگر قهرمان ايرانی که ضحاک نام دارد نسبت داده‌اند.

جشن مهرگان، جشن نیایش به پیشگاه مهر ایزد است که همه مردمانِ سرزمین‌هایی از هند تا اروپا، به هنگام اعتدال پاییزی در نخستین روزهای مهرماه که برابر با ده الی شانزدهم مهرماهِ گاه شماری ایرانی (هجری خورشیدی فعلی) برگزار می‌شود که در حالت کلی برگزاری این جشن در بین زرتشتیان سابقه ديرينی دارد و قديمي‌ترين آيين آرياييان محسوب می‌شود. مهر ایزاد از دو بخش تشکیل شده که مهر در زبان سانسکريت به معنی دوستی ترجمه شده و ايزد نیز در کتاب اوستا به روشنايی و فروغ معنی شده است. جشن باستانی مهرگان از آثار درخشان و جاودان ايران زمين است و برماست که اين میراث گرانقدر نياکانمان را همچون گنجينه گرانبها سينه به سينه و نسل به نسل انتقال دهيم، چرا که هويت و پهنای مرز ايران زمين را جشن مهرگان و جشن نوروز به وضوح نشان می‌دهد و جایی که در آن جشن مهرگان و نوروز برگزار می‌شود، آنجا ايران است. مهرگان و نوروز در کنار يکديگر هزاران سال است که همانند دو ستون محکم و استوار پايه‌های استقلال و فرهنگ ايرانی را حفظ نموده‌اند.

آیین ها و خوان مهرگان 
جشن مهرگان یکی از دلایلی بود که ایرانیان باستان به شکرانه سپاس‌گزاری از نعمت‌های خداوندی و برای استوار کردن دوستی‌ها و مهر ورزی‌ها میان انسان‌ها آن را برگزار می‌کردند. در این روز خجسته افراد تا حد امکان با جامه‌های ارغوانی (یا دستکم با آرایه‌های ارغوانی) گرد هم جمع می‌شدند و هر کدام، چند نبشته شادباش یا به قول امروزی‌ها، کارت تبریکی برای هدیه به همراه داشتتند که معمولا این هدایا و شادباش‌ها را معمولاً با بویی خوش معطر ساخته و در لفافه‌ای زیبا می‌پیچیدند. در میان خوان یا سفره مهرگانی که از پارچه‌ای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود، گل همیشه شکفت را قرار می‌دادند و پیرامون آن را با گل‌های دیگر آذین‌بندی می‌کردند. امروزه نمی‌دانیم که آیا گل همیشه شکفته، نام گلی بخصوص بوده‌است یا نام عمومیِ گل‌هایی که برای مدت طولانی و گاه تا چندین ماه شکوفا می‌مانند. در پیرامون این گل‌ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز وجود داشت و در آن گونه‌هایی از میوه‌های پاییزی همچون سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته و فندق  که ترجیحاً به رنگ سرخ بودند به این سفره اضافه می‌شد.

افراد حاضر در جشن مهرگان پس از خوردن نان و نوشیدنی‌های خوشمزه، به نواختن موسیقی و پایکوبی‌های گروهی می‌پرداختند و در پایان مراسم، شعله‌های فروزان آتش، نظاره‌گر دستانی بود که بطور دسته‌جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌های گذشته، در هم فشرده می‌شدند.

جالب است که بدانید، در باور سنتي، جواني كه از سال پيش نامزدي براي خويش انتخاب کرده باشد، در جشن مهرگان با تهيه‌ی پيشكشي كه بيشتر شامل جعبه‌ی نقل و شيريني می‌شود كه با زر ورق سبز روي آن را پوشانده‌اند و همراه با پارچه براي پيراهن و هدايايي از جنس زرين و سيمين به مهمانی خانواده‌ی همسر خود رفته و براي او جشني (هدیه) مي‌برد. خانواده‌ی عروس نيز پس از پذيرايي از داماد، به وی هدايايي به مانند آورده‌هايش پيشكش مي‌كنند.