تاریخ پربار ایران، ده‌ها جشن و آیین باستانی را در خود دارد که هر کدام از آن‌ها، از فرهنگ غنی و کهن ایرانی ریشه می‌گیرند. در تقویم باستانی ایران چندین جشن وجود داشته است که امروزه تنها دو یا سه جشن مانند نوروز، شب یلدا یا جشن سده برجای مانده و همچنان پرشور برگزار می‌شود. چه بهتر که بتوانیم با جشن‌ها و آیین‌های باستانی ایرانمان بیشتر آشنا شویم و در زنده نگه داشتن آن‌ها بکوشیم. یکی از بزرگ‌ترین جشن‌های ایران باستان، جشن‌های دوازده‌گانه بوده که در هر ماه از سال برگزار می‌شده است. یکی از این جشن‌های دوازده‌گانه، جشن اردیبهشتگان است که هر ساله در دومین ماه سال، یعنی اردیبهشت برگزار می‌شد و امروزه نیز در تقویم کنونی، روز دوم اردیبهشت به نام این عید باستانی مزین شده است. در این مقاله از وبلاگ علاءالدین تراول می‌خواهیم بدانیم اردیبهشتگان چه روزی است و گذری به اعیاد 12 گانه ایرانی داشته باشیم و با جشن اردیبهشتگان بیشتر آشنا شویم.
از جشن‌های دوازده گانه باستانی ایران چه می‌دانید؟
در آیین زرتشتی و ایران باستان در روزهای مختلفی از سال جشن‌های خاصی برگزار می‌شده است که برخی از آن‌ها مانند جشن نوروز و یلدا، به صورت پررنگ‌تر تا امروز نیز برجای مانده‌اند. جشن‌هایی که از دل تاریخ و آداب و رسوم ایرانی برآمده‌اند و یادگاری ارزشمند از گذشته هستند. از طرفی، نام ماه‌های تقویم شمسی ایران، خوشبختانه اصالت خود را از ایران باستان تا کنون حفظ کرده‌اند و تحولات تاریخی، نتوانسته به این نام‌ها خدشه‌ای وارد کند. یکی از سلسله جشن‌های ایران باستان، جشن‌های دوازده گانه است که مربوط به همین ماه‌هاست؛ در ایران باستان، هر روز از ماه نام خاص خود را داشت و اگر یکی از روزهای ماه، هم نام با نام ماه خودش بود، آن روز به خصوص در هر ماه، جشن اعلام می‌شد.
نام سی روز ماه در تقویم باستانی ایران عبارت‌اند از:
1: اورمزد/ 2: بهمن/ 3: اردیبهشت/ 4: شهریور/ 5: سپندارمذ/ 6: خورداد/ 7: امرداد/ 8: دی به آذر/ 9: آذر/ 10: آبان/ 11: خور/ 12: ماه/ 13: تیر/ 14: گوش/ 15: دی به مهر/ 16: مهر/ 17: سروش/ 18: رشن/ 19: فرودین/ 20: بهرام/ 21: رام/ 22: باد/ 23: دی به دین/ 24: دین/ 25: ارد/ 26: اشتاد/ 27: آسمان/ 28: زامیاد/ 29: مهر اسپند/ 30: انیران
و بدین ترتیب، در طول سال علاوه بر دیگر جشن‌ها، 12 جشن دیگر وجود داشت. این اعیاد 12 گانه عبارت‌اند از:
- فروردین‌گان (نوزدهم فروردین، روز فروردین)
- اردیبهشتگان (سوم اردیبهشت، روز اردیبهشت)
- خردادگان (ششم خرداد، روز خرداد)
- تیرگان (سیزدهم تیر، روز تیر)
- امردادگان (هفتم مرداد، امرداد روز)
- شهریورگان (چهارم شهریور، روز شهریور)
- مهرگان (شانزدهم مهر، روز مهر)
- آبانگان (دهم آبان، روز آبان)
- آذرگان (نهم آذر، روز آذر)
- خرم روز (یکم دی، روز هرمزد)
- بهمنگان (دوم بهمن، روز بهمن)
- اسفندگان (پنجم اسفند، سپندارمذ)
جشن اردیبهشتگان چیست
اردیبهشت از واژه "اشاوهیشتا" به معنی پاکی گرفته شده است. اردیبهشتگان همان‌طور که گفته شد، روز سوم از ماه اردیبهشت است که در تقویم باستانی ایران، اردیبهشتگان نامیده می‌شود و در این روز، نام روز با نام ماه، یکی است. بر اساس تقویم باستانی ایران، هر ماه سی روز است و در تقویم کنونی از آنجایی که فروردین و دیگر ماه‌های نیمه اول سال، 31 روزه هستند، اردیبهشتگان به روز دوم اردیبهشت می‌افتد. نام دیگر اردیبهشتگان، "گلستان جشن" است و اگر بخواهیم از تاریخچه جشن اردیبهشتگان دانیم، باید بگوییم که قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد. در آن زمان، ایرانیان در سومین روز اردیبهشت، لباس سپید رنگ بر تن می‌کردند و این لباس سپید نشانی از پاکیزگی داشت. همچنین مردان کلاه سپید و زنان روسری سپید بر سر می‌کردند. در این روز شهریاران و پادشاهان، بار عام اعلام می‌کردند تا مردم به دربار بیایند و موبد موبدان آیین مخصوص را در حضور پادشاه به جای می‌آوردند از دیگر رسومات جشن اردیبهشتگان این بود که سران هر گروه به پادشاه معرفی می‌شدند و هنرمندان پاداش می‌گرفتند. در این روز می‌بایست یشت خوانده شود و به آتش ادای احترام شود. امروزه نیز زرتشتیان با پوشیدن لباس سپیدی به آتشکده اصلی شهر می‌روند و به نیایش اهورامزدا می‌پردازند. شاید بتوان دلیل اینکه به این روز گلستان جشن هم می‌گفتند، به این دلیل بوده که اردیبهشتگان با زمان رویش گل‌ها در بهار نیز هم‌زمان است و از این رو به جشن گل‌ها نیز معروف بود. جالب است بدانید به دلیل قرارگیری در زمان رویش گل‌ها، هم‌زمان در هلند نیز از تاریخ 21 مارس تا 10 مه، جشنواره گل برگزار می‌شود که مقارن با اردیبهشتگان هم هست.
در اوستا، از اردیبهشت به عنوان دومین "امشاسپند" یاد شده است. در دین زرتشتی، امشاسپند یا امِشَه سپَنتَه، اموسپند یا امهوسپند، یکی از صفات و القاب پاک اهورامزدا به شمار می‌رود. امشاسپندان شامل 6 فروزنده اهورا مزدا است که هرکدام از آن‌ها قسمتی از عظمت خداوند را بازگو می‌کنند و در واقع با شناختن و پیروی از این مفاهیم می‌توان اهورامزدا را درک کرد. امشاسپند همچنین معنی بهترین راستی یا بهترین نظم و قانون را نیز دارد. این 6 امشاسپند به ترتیب جایگاه عبارت‌اند از:
• بهمن: وهومن، منش نیک (نگهبان جانوران)
• اردیبهشت: بهترین اشه، نگهبان گیاهان و چمنزارها و آتش
• شهریور: نماد فرمانروایی پروردگار، نگهبان فلزات و شهریاران دادگر، فرشته مهربانی و جوانمردی
• سپندارمذ: اسفند، آرمیتی، دارنده خرد
• خرداد: هوروتات، کمال، نگهبان آب و نابودگر دیو مرگ
• امرداد: نماد جاودانگی و نامیرایی
اردیبهشت، "اشه وهیشته" یا "ارته وهیشته"، به معنی راستی است که جز زیباترین امشاسپندان محسوب می‌شود. سخن نیکو، آیین زیبا، گندمی که به خوبی رشد کرده و مفاهیم مشابه آن، همگی نمادهایی از اردیبهشت به شمار می‌روند که امروزه نیز مصداق بارز آن را می‌توان، زیبایی و شکوفایی طبیعت دانست که در این ماه در چشم‌نوازترین حالت خود قرار دارد. بر اساس باورهای آیین زرتشتی، هرکس که اردیبهشت را خشنود نسازد، از بهشت محروم می‌شود. آتش نماد دنیوی اردیبهشت به شمار می‌رود و نگهبانی آتش در زمین نیز بر عهده اوست. ارته وهیشته، مراقب نظم دنیوی و اخروی هم هست و حتی به اجرای عدالت در سزای بدکاران در دوزخ نیز نظارت می‌کند. اهریمن همیشه نمادی از بی‌نظمی و ناپاکی است و با آتش که نمادی از راستی و پاکی محسوب می‌شود، از بین می‌رود. در بخشی از اوستا درباره‌ی اردیبهشت آمده است، زمانی که اهریمن با ظهور زرتشت می‌گریزد، فریادی با این مضمون سر می‌دهد که «زرتشت مرا بسوزانید با اشه وهیشته و از زمین براند مرا».
محمد حسین بن خَلَف تبریزی، نویسنده فرهنگ لغت برهان قاطع که در قرن یازدهم هجری قمری در هند زندگی می‌کرده، درباره جشن اردیبهشتگان در آثار خود آورده است که: «در این روز نیک است به معبد و آتشکده رفتن و از پادشاهان حاجت خود خواستن و به جنگ و کارزار شدن و معنی ترکیبی این لغت "مانند بهشت" باشد، چه "ارد" به معنی شبیه و مانند آمده است و چون این ماه وسط فصل بهار است و نباتات در غایت نشو و نما و گل‌ها و ریاحین، تمام شکفته و هوا در نهایت اعتدال، بنابراین اردیبهشت خوانند.»
همچنین ابوريحان بیرونی درباره جشن اردیبهشتگان می‌نویسد: «ارديبهشت ماه؛ روز سوم آن اردیبهشت است و آن عيدی است که ارديبهشتگان نام دارد. برای اينکه هر دو نام با هم متفق شده، اردی بهشت به معنی بهترين راستی و بعضی گفته‌اند به معنای منتهای خير و خوبی است. ارديبهشت فرشته آتش و نور است و اين دو با او مناسبت دارد و خداوند او را به اين کار موکل کرده و نيز مأموریت داده است تا علل و امراض را به یاری ادويه و اغذيه زائل کند و صدق را از کذب و حق را از باطل تميیز دهد»
حال که با جشن اردیبهشتگان آشنا شدید، خوب است با مطالعه دیگر مقالات وبلاگ علاءالدین تراول با دیگر جشن‌های دوازده گانه باستانی ایران مانند، جشن امردادگان، جشن تیرگان، آبانگان و غیره آشنا شوید. اگر می‌خواهید تجربه‌ای از جشن سده داشته باشید، به شما پیشنهاد می‌کنیم همسفر تور جشن سده علاءالدین تراول باشید. علاءالدین تراول به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مجریان تور داخلی، شما را به دیدن زیبایی‌های این آیین باستانی می‌برد. شما می‌توانید با یک تماس با شماره 02174495 با همکاران تور داخلی ما صحبت نمایید.
