خانه طباطبایی های کاشان

برای ما ساکنان آپارتمان‌های کوچکِ شهرهای بزرگ، باورش سخت است که صد سال پیش در خاک همین کشور و زیرِ همین آسمان، افرادی در چنین قصری از شکوه و ظرافت ایرانی می‌زیسته‌اند و چنین سلیقه‌ای در جزءجزءِ قصر وسیع و شکوهمند به خرج می‌داده‌اند. سلیقه‌ای که با شایستگی، این خانه را ملقب به «عروس خانه‌های ایران» کرده است. صحبت از چنین خانه‌ای با این‌همه جزئیات ظریف و دقیق و دلپسند، از توان چند سطر و چند صفحه خارج است و می‌توان دربارۀ آن کتاب‌ها نوشت. از هشتیِ این خانه و خنکای نسیم آن، حیاط بزرگ و حوض‌های وسیع با فواره‌های سنتی، طاق‌های مقرنس بسیار مرتفع و کاملاً موزون، با کاشی‌کاری‌هایی که به نقاشی‌های شاگردانِ صنیع‌الملکِ بزرگ زینت یافته‌اند، تا پنجره‌های رنگیِ بسیار بزرگ، که نور سپید آفتاب را به رنگ‌های گوناگون در محیط اتاق‌های بزرگ و دل‌بازِ خانه می‌تاباند. گُل‌کاری‌های حیاط و انعکاسِ تمام‌وکمال خانه در حوضِ بزرگِ روبه‌روی آن (از ویژگی‌های برجستۀ معماری فاخر ایرانی)، جلوه‌ای دیگر از سلیقه‌ای است که معمار خانۀ طباطبایی ها به خرج داده است. خانه به رسم آن موقع در گودیِ زمین ساخته شده و باید برای دیدنِ آن، شش پله پایین رفت و بعد از این شش پله است که ساکنان آپارتمان‌های تنگ، لحظاتی آرزو می‌کنند که کاش می‌توانستند به روزگار ساخت این خانه‌ها بازگردند. همین گودی و بادی که از روی حوض برمی‌خیزد و گرمای خود را به آب می‌دهد، باعث می‌شد در زمان نبودِ هرگونه وسیلۀ تهویه و خنک‌کنندۀ برقی، اهل خانه، در هوای داغ تابستان کاشان، از گرمای هوا کمتر رنج بکشند؛ از دیگر دلایل ساخت خانه های تاریخی کاشان و دیگر شهرهای ایرانی در گودال می‌توان به مستحکم شدن خانه در برابر زلزله، عایق کردن در برابر صدا، سهولت آبرسانی به باغچه و مهم‌تر از همه تامین خاک مورد نیاز برای ساخت خانه اشاره کرد. 
و خنک‌کنندۀ مهمِ دیگر، 3 بادگیر این خانه است که نوعی کولر طبیعی ایجاد می‌کرد؛ امکانی که در آن هنگام حتی در اروپا هم برای افراد ثروتمند ناشناخته بود. تابستان‌ها هوای گرم از طریق بادگیرها به سرداب وارد می‌شدند، جایی که این هوا به خاک نمناک و مرطوب برخورد می‌کرد و دمای آن را تا 22 درجه سانتی گراد کاهش می‌دادند. 
این خانه تشخص معشوق یا معشوقه‌ای دلفریب را دارد و در حجاب سنتیِ معشوقه‌های قدیم محفوظ است (درون اتاق‌ها را نمی‌توان از بیرون دید) و در تک‌تکِ اجزای آن، چنان سلیقه‌ای به کار رفته که بازدید کنندگان، جز با مشاهدۀ عینی، نمی‌توانند مجد و عظمت آن را باور کنند. معماری درونگرا و حجاب دار که در معماری ایرانی زیاد به چشم می‌خورد یعنی از محیط بیرونی نمی‌توان محیط داخلی را دید که این خود دو دلیل عمده داشت، ساکنین خانه به راحتی بتوانند در خانه تردد کنند و دیگر آنکه از نظر آنها نمود خانه از بیرون اگر به چشم می‌آمد، دچار چشم‌زخم می‌شد و اصطلاحا نظر می‌خورد.
شاید برایتان جذاب باشد از مالکان این خانه اطلاعات بیشتری داشته باشید، طباطبایی‌ها اهل نطنز و مقیم کاشان بودند و صاحب خانه، تاجری شناخته شده در زمینه فرش بود که این اجناس را در هند و روسیه به فروش می‌رساند. ثروت سرشاری که حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی از این راه به دست آورد او را بر آن داشت که خانه‌ای باشکوه در بافت تاریخی کاشان امروز و محله‌ای که آن را با نام سلطان امیر احمد می‌شناسیم بسازد. برای این کار بهترین معماران کاشانی را به کار گرفت. استاد علی مریم، از برجسته‌ترین هنرمندان عصر قاجار و سازنده سرای امین و خانه بروجردی‌ها اصلی‌ترین معمار خانه طباطبایی ها به شمار می‌رفت. نقاشی و گچ بری خانه طباطبایی زیر نظر شاگردان میرزا ابوالحسن غفاری یا همان صنیع الملک (نقاش درباری قاجار) انجام شد، شاگردانی که به حق شاهکاری تماشایی در معماری ایرانی به وجود آوردند. آن‌ها تلاش کردند نقوش به کار رفته در گچ بری های خانه طباطبایی از فرش ایرانی و نقوش آن همچون گل و مرغ و اسلیمی الهام بگیرد. معماران این خانه را از چند قسمت مجزا که در بسیاری از دیگر خانه های تاریخی ایران نیز می‌توان مشابهش را دید. 40 اتاق، 3 بادگیر، 4 سرداب و 4 حیاط، محیط‌های مختلف این خانه را ایجاد کرده است. پلان خانه طباطبایی ها به شکلی متقارن طراحی شده و زیبایی آن را به اوج خود رسانیده است. یک حیاط با عنوان حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی است، دو حیاط به اندرونی تعلق داشته و حیاط دیگر مختص خدمه بوده است. همچون تمام حیاط های خانه های ایرانی در شهرهای کویری، پر است از درختان انجیر و انار، جالب است بدانید یکی از درختان انجیر این خانه، عمری به قدمت 80 سال دارد. 
وسعت 4730 متر مربعی این خانه تاریخی کاشان، باعث شده تا طراحان بنا برای آن 5 درب ورودی بگذارند. از درب اصلی که وارد این خانه شوید باید یک راهرو بگذرید تا به هشتی برسید. پس از گذر از هشتی به بیرونی می‌رسید، حیاطی که با سنگ‌های سفید و حوض بزرگ، دل از عاشقان هنر و معماری می‌برد. این فضا قسمت‌های مختلفی را در دل خود جای داده است که از بین آن‌ها می‌توان به شاه نشین، ایوان آینه، چندین اتاق و حیاط خلوت اشاره کرد. شاه نشین به حق زیباترین بخش این خانه وسیع تاریخی است و در واقع اتاقی هفت دری محسوب می‌شود که پر است از تزئینات نقاشی، آئینه کاری، گچبری، مقرنس بندی و قطاربندی. ایوان آینه در قسمت جلویی تالار شاه نشین قرار گرفته است که سقفی باشکوه دارد. این سقف از فرش کاشان الهام گرفته و در گذشته فرشی درست با همین نقش روی زمین قرار گرفته بود تا تقارنی جذاب پدید آورد. فانوس‌هایی که پسر صاحبخانه (وارد کننده فانوس از عثمانی) از سقف آویزان شده است که همچون ستاره‌ای در آنجا می‌درخشند. اتاق‌های بخش بیرونی به دو بخش اتاق‌های زمستانه و تابستانه تقسیم می‌شدند که اتاق‌های زمستانه (مشهور به اتاق‌های آیینه) با شومینه، نور آفتاب، آیینه های زیاد و سقف کوتاه، گرم می‌شوند و اتاق‌های تابستانه نیز به گونه‌ای ساخته شده‌اند تا نور آفتاب به طور مستقیم بر آن‌ها نتابد.
اندرونی خانه طباطبایی های کاشان، تزئینات ساده‌تری دارد و محل زندگی شخصی ساکنین خانه بوده است. یک قسمت نیز مربوط به خدمه در این خانه وجود داشته که خود شامل حیاط، اتاق، سرداب، مطبخ (آشپزخانه) می‌شده است. 
آدرس خانه طباطبایی کاشان در خیابان علوی و کوی سلطان امیر احمد است و می‌توانید به راحتی از آنجا به دیگر خانه های تاریخی کاشان دسترسی داشته باشید. از دیگر دیدنی های کاشان می‌توان به خانه بروجردی ها اشاره کرد که در بافت تاریخی این شهر قرار گرفته است. خانه عامری ها که امروز با نام سرای عامری ها و به عنوان یک هتل شناخته می‌شود، شاهکاری دیگر از معماری اصیل ایرانی را به نمایش می‌گذارد و در جلوه‌های خیال انگیز آن می‌توانید بهشتی را در کویر احساس کنید. همچنین در سفر به کاشان می‌توانید از دیگر دیدنی های کاشان نظیر باغ فین، مسجد آقا بزرگ، خانه عباسیان و بازار بزرگ کاشان نیز دیدن کنید یا همسفر تور کاشان علاءالدین تراول باشید و سفری خاطره‌انگیز و به‌یادماندنی برای خود بسازید.